Câu hỏi: Thưa Achaan, chúng tôi hiểu được từ lời dạy của Bà rằng, không có “ai” có thể thực hành, rằng chỉ có cái hiểu có thể phát triển ngày một tốt hơn. Và khi nghe Bà giảng, một số người có thể hiểu, một số người không thể hiểu. Và ngay cả trong số những người hiểu, đôi khi họ hiểu, đôi khi lại không hiểu. Như vậy, chúng tôi muốn biết,  cái gì là nhân duyên cho cái hiểu sinh khởi?

Achaan: Đó là lý do vì sao chúng ta chỉ nên bàn đến một từ một, để hiểu thực sự từ đó đã, từ đó chúng ta có thể tiếp tục các từ khác, từng từ một thôi. Và tôi cho rằng chúng ta không nên nói bất kỳ cái gì chúng ta không hiểu. Vậy từ đầu tiên nên nghiên cứu và tìm hiểu là gì?

Trả lời: Vô minh (avija)

Achaan: Tốt, rất tốt. Bởi vì avija là một thực tại, nó không thể hiểu bất cứ cái gì xuất hiện bây giờ. Tôi đã nói đến từ này rất, rất nhiều lần. Nhưng nó là gì, nó sinh khởi khi nào?. Nó có ở đây, bây giờ không? Khi chúng ta nói về bất cứ thứ gì có ở đây, ngay bây giờ, chúng ta có thể hiểu về nó rõ hơn. Như vậy, trước tiên, có avija bây giờ không? Câu trả lời có thể là “có”, nhưng nó không hiểu cái gì? Nếu chúng ta không tìm ra câu trả lời, chúng ta cũng không hiểu avija. Chỉ nghĩ về nó một cách mù mờ, trong khi avija có ở ngay đây, ngay bây giờ. Tại khoảnh khắc của cái thấy, cái thấy không phải là avija, nhưng cái thấy sinh khởi rồi diệt mất, và tiếp theo là không hiểu về nó như nó là. Vậy bây giờ chúng ta có thể tự biết khi nào là avija. Và, có nhiều, nhiều lần avija sinh khởi trong ngày không? Có nó bây giờ không? Nhưng qua việc hiểu nó, sẽ bắt đầu biết về nó. Và có cách nào để giảm bớt avija không? Nếu không có cách nào, avija luôn luôn có. Đó là lý do vì sao chúng ta cảm nhận được ân đức của Đức Phật. Bạn có ý gì khi nói “Con xin quy y Phật”? Điều đó có nghĩa là gì?

Trả lời: Là quy y trí tuệ của Đức Phật

Achan: Bạn có thực sự quy y Đức Phật trước khi bạn được nghe Giáo lý không? (Trả lời: Không ạ). Không hề, chỉ là nói “Tôi quy y”, nhưng không thực sự có sự quy y, khi chưa hiểu chút nào về Giáo lý. Tại khoảnh khắc hiểu về “avija”, bạn có quy y Đức Phật không? Như vậy, từ “quy y” chỉ dành cho những ai hiểu về nó. Chúng ta phải thực sự chân thực khi nói: “Con xin quy y Phật”. ..Các bạn có câu hỏi nào không?… Vậy có bao nhiêu khoảnh khắc chúng ta thực sự quy y?

Câu hỏi: Là bấy nhiêu khoảnh khắc có cái hiểu, phải vậy không ạ? (Achaan: Đúng vậy). Vậy, hiểu biết có thể có nhiều mức độ khác nhau. Khi chúng ta hiểu “cái này là thiện hay bất thiện”, có thể coi đó là một mức độ của hiểu biết không?

Achaan: Lại nữa, thiền là gì? Nếu bạn không biết, bạn lại không quy y Phật đâu. Như vậy, điều đó không có nghĩa là bạn đã hiểu về thiện, bạn chỉ nghĩ về nó theo cách của bạn mà thôi. Vậy, trên thực tế, thiện là cái gì, theo nghĩa tuyệt đối? Chúng ta không thể bàn về nó khi chúng ta không biết nó là gì. Vậy thiện là gì? (Trả lời: theo nghĩa các thực tại tuyệt đối, nó là trạng thái không có tâm tham – lobha, tâm sân – dosa,…?). Thấy không, “lobha”, lại thêm một từ khác. Từng từ đều cần phải được hiểu rõ. Lobha là cái gì? Có lobha hiện giờ không? Chỉ là là suy nghĩ, là mong muốn mà thôi!. Liệu ai có thể nói cho tôi biết về khoảnh khắc của lobha? Lobha là gì?

Trả lời: Chúng ta biết thông qua cảm thọ. Chẳng hạn, nếu có lobha, chúng ta thấy không dễ chịu.

Achaan: Một ví dụ khác?

Trả lời: Khi chúng ta thấy dính mắc vào cái gì đấy, có nghĩa khi đó có lobha.

Achaan: Bây giờ ư? Bạn nghĩ đến lobha của khi bạn có sự dính mắc vào bất cứ cái gì đang xuất hiện. Nhưng hiện giờ có lobha không?

Trả lời: Tôi nghĩ là có, nhưng tôi không thể nhận ra nó.

Achaan: Đúng vậy. Hãy nhìn vào đĩa bánh này, chẳng hạn. Một ví dụ rất dễ,  mọi khoảnh khắc đều có. Bởi vì không chỉ có dính mắc vào đĩa bánh. Tất cả mọi thứ được thấy đều là đối tượng của sự dính mắc, nhưng không hề được hay biết. Sự khác biệt giữa đĩa bánh và cái micrô là gì?

Trả lời: Trên thực tế, không có sự khác biệt, chỉ là các loại sắc (rupa)

Achaan: Cũng có sự dính mắc vào cái micrô không? Trước khi có ý niệm về cái micrô hay đĩa bánh, có sự dính mắc nào không?

Trả lời: Chưa, chưa có ạ

Achaan: Chưa ư? Bạn muốn nói rằng không có sự dính mắc vào đối tượng thị giác ư? Liệu có sự dính mắc nào vào đối tượng thị giác ngay cả khi chưa có ý niệm về nó không?

Trả lời: Không, tôi nghĩ là không

Achaan: Bạn có chắc không?

Trả lời: Không chắc lắm

Achaan: Bởi vì đó chỉ là suy nghĩ, vì chúng ta chưa phải là bậc giác ngộ, chúng ta chỉ có thể nghĩ mà không hiểu về lý thuyết. Tại sao chúng ta không thể có trí tuệ như Đức Phật? Đó là vì cái gì? (Trả lời: Vô minh – avija ạ). Do vô minh và tham ái, cùng với nhau. Khi có vô minh, cũng có cả tham ái. Đôi khi, có vô minh mà không có tham ái, nhưng đôi khi có cùng cả tham ái. Ai có thể biết điều đó? Ngay từ khi bắt đầu, chánh kiến phải biết rằng bất cứ cái gì là thực đều không phải là ai cả, nó không thuộc về bất cứ ai, nó chỉ là một khoảnh khắc, là một thực tại đang sinh khởi. Vậy bây giờ, sau cái thấy, có vô minh, phải vậy không? Nhưng chúng ta không thể biết chắc chỉ có vô minh hay có vô minh cùng tham ái. Do chưa có đủ hiểu biết về Giáo lý để bắt đầu hiểu một thực tại tại một thời điểm. Để phát triển hiểu biết, trí tuệ là cả  một công việc lớn lao. Liệu ai đấy có thể giảm bớt avija và tham ái bằng cách làm điều gì đó mà không có chút hiểu biết nào? Vậy chúng ta có thể thấy sự khác biệt rất lớn giữa minh (vija) và vô minh (avija)….  Các bạn có câu hỏi nào không?

Câu hỏi: Hiểu biết đúng hay chánh kiến phải có nhân duyên cho nó sinh khởi, vậy nhân duyên cho nó sinh khởi là gì?

Achaan: Trước khi được nghe Giáo lý, liệu có thể có cái hiểu không?

Trả lời: Không thể ạ

Achaan: Nhưng khi đã có cái hiểu nào đó về bất cứ thực tại nào xuất hiện bây giờ, bạn sẽ biết là nhờ có ai. Ai đã dạy về điều này? Ai? (Trả lời: Đức Phật ạ). Vậy chúng ta phải bắt đầu biết về Ngài thông qua Giáo lý của Ngài. Vậy bạn đã hiểu ý nghĩa của việc quy y Phật. Phát triển chánh kiến dựa vào từng từ trong Giáo lý của Ngài, những từ đến từ chính sự giác ngộ của Ngài. Nhưng nếu không có sự nghiên cứu, sẽ không hề hiểu về Giáo lý. Thật vô ích nếu chỉ là đọc về Giáo lý, chỉ nghe hay làm cái gì đó không mang đến hiểu biết về bất cứ thực tại nào đang xuất hiện bây giờ. Và chúng ta có thể thấy sự khác biệt giữa việc không thể hiểu cái đang xuất hiện với khoảnh khắc có cái hiểu về cái đang xuất hiện, dù chỉ là từ  việc nghe và có cái hiểu về mặt lý thuyết. Bây giờ bạn có thấy các ơn đức của Đức Phật không? Bạn thấy rất, rất ít!, không nhiều, không vĩ đại như ơn đức thực sự của Ngài đâu. Nếu không rõ điều này, chúng ta cứ tưởng rằng chúng ta có thể dễ dàng hiểu Giáo lý, ngay cả từ “vô ngã” (anatta), “tam tướng” (ba đặc tính: vô thường – anicca, khổ – dukkha, vô ngã – anatta). Xin mời thảo luận!.

Người phiên dịch: Anh ấy nói rằng, qua việc nghe Achaan giảng, anh ấy có thể thấy tính lôgic trong lời giảng của Achaan, anh ấy có thể hiểu về mặt tư duy rằng điều đó là đúng. Nhưng  trong anh ấy vẫn còn tích lũy những cái hiểu khác: nhiều truyền thống cũ, nhiều cái hiểu cũ như: chúng ta phải thực hành, chúng ta phải ngồi thiền,… Và bây giờ, dường như có sự mâu thuẫn giữa những tích lũy mới, cái hiểu mới và những tích lũy cũ, cái hiểu cũ. Vậy ý kiến của Bà về điều này là gì?

Achaan: Ai không có tích lũy vô minh (avija)?

Trả lời: Chỉ có bậc a la hán

Achaan: Nó chỉ là sự tích lũy mà thôi (không phải là ta) vì chúng ta chưa phải là a la hán. Các vị a la hán đã tận diệt mọi bất thiện pháp, vô minh (avija). Có lượng tích lũy vô minh rất lớn, tùy thuộc vào tích lũy của mỗi người. Liệu chúng ta có thể biết về tích lũy của mình không? Khi bạn thấy ai đó rất, rất dễ giận dữ, bạn biết về tích lũy sân hận của người ấy, đúng không? Nếu ai đó rất tốt bụng, bạn có thể nghĩ về tích lũy thiện tâm của người ấy. Nhưng bạn không thể biết một cách thấu đáo như Đức Phật. Nếu bạn không có những tích lũy để nghe Giáo lý, bạn sẽ không đến đây.

Câu hỏi: Điều đó có nghĩa là đôi khi chúng ta phải chấp nhận sự mâu thuẫn và sự thiếu rõ ràng liên quan đến con đường Đạo, phải vậy không?

Achaan: Bạn có phải chấp nhận cái gì không? Bản chất thực tại đã là như vậy rồi!

Sarah: Vì hôm qua chúng ta đã thống nhất rằng, chỉ có khoảnh khắc hiện tại, vậy bây giờ, có sự lẫn lộn, hoài nghi, phân vân, nó chính là thực tại: lẫn lộn là thực, hoài nghi cũng là thực. Thời điểm để phát triển hiểu biết phải là bây giờ. Ngay bây giờ, có thể có chánh niệm và hiểu biết về hoài nghi và sự lẫn lộn, rằng chúng chỉ là những dhamma, một số dhammas khác xuất hiện, rồi lại diệt đi, và rồi lại có cái thấy, cái nghe, sự suy nghĩ. Vậy, luôn luôn trở về thực tại hiện tiền. Chúng ta cứ nghĩ mình cần phải tìm xem nên đi con đường này hay con đường kia, làm cái này hay cái kia, nhưng đó chỉ là khoảnh khắc của suy nghĩ và hoài nghi, nó cũng có thể được biết đến, nó cũng là vô ngã.

Achaan: Phải chăng đang sự mong đợi nào đó trong khi chúng ta đang nghe giảng Pháp?

Trả lời: Tôi nghĩ là không.

Achaan: Thật không?

Trả lời: Có thể là có, nhưng tôi không biết

Achaan: Có mong muốn có thêm hiểu biết không? Nhưng, liệu chúng ta có thể có thêm hiểu biết chỉ bằng sự mong đợi, hay phải bằng việc lắng nghe một cách cẩn thận, suy xét kỹ lưỡng, nhờ đó chúng ta có thể ngày càng hiểu hơn.

Câu hỏi: Đôi khi chúng ta có thể biết về những thứ sinh khởi ở tâm hay ở thân, và đôi khi thì không hề hay biết gì. Vậy cái không hay biết đó có phải là thực tại không?

Achaan: Nó có thực không? Nó đã sinh khởi chưa? Nếu vậy, nó là một thực tại.

Câu hỏi: Bây giờ  ta có thể biết những thứ sinh khởi ở tâm và ở thân, nhưng vẫn chưa biết về bản chất vô thường.

Achaan: Đó chưa phải là cái hiểu. Hãy chạm vào cái này, nó có cứng không?

Trả lời: À, nó mềm ….

Achaan: Vậy, cái hiểu của khoảnh khắc đó là gì?

Trả lời: Cảm thọ

Achaan: Ý bạn  nói là có sự xúc chạm đúng không?

Trả lời: À, sự xúc chạm và các cảm thọ.

Achaan: Nếu không có sự chúc chạm, bạn có thể có cảm thọ không?

Trả lời: Nó đến sau, xúc chạm trước rồi mới đến cảm thọ

Achaan: Đó không hề là hiểu biết, đó chỉ là suy nghĩ, sự xúc chạm và cảm nhận thông thường. Cái hiểu không phải là sự xúc chạm và cảm thọ. Và vô minh (avija) không biết ngay cả cái hiểu là gì.

Câu hỏi: Vậy nên hiểu là: đó là một sắc pháp (rupa)?

Achaan: Một thực tại là đặc tính cứng, không thuộc về bất kỳ ai, nó không phải là một người, nó chỉ là cái cứng. Bạn có cho cái cứng là bạn không?

Trả lời: Không ạ!

Achaan: Không chút nào ư? Hãy chạm vào cái mà bạn cho là tay của mình, nó không cứng ư? Hay nó mềm?

Trả lời: Nó ấm ạ!

Achaan: Được rồi, bạn có cho đặc tính ấm ấy là đầu của tôi, tay của tôi hoặc chân của tôi không?

Trả lời: Không ạ!

Achaan: Không chút nào ư? Bạn thực sự thấy rằng, nó chỉ là cái cứng, không hề có ý niệm về cái tay của bạn ư?

Trả lời: Tôi nghĩ là vậy!

Achaan: Chỉ là suy nghĩ!

Trả lời: Tôi nghĩ tôi kinh nghiệm đặc tính ấm đó.

Achaan: Vâng, bất kỳ ai đều có thể kinh nghiệm đặc tính ấm miễn là có thân căn tiếp xúc (với đối tượng xúc chạm) tại điểm kinh nghiệm đặc tính ấm… Bạn đang ở đâu?

Trả lời: Tôi không nghĩ về nó.

Achaan: Nhưng ai đang thấy hiện giờ (Trả lời: Cái thấy ). Ai đang nghe hiện giờ? (Trả lời: Cái nghe). Tất cả là thực tại phải không?

Trả lời: Không, chỉ là tà kiến cho rằng những thứ ở đây là thực tại

Achaan: Cái thấy thì không phải là cái nghe, nó không thể là bất kỳ ai hay bất kỳ cái gì, nó chỉ sinh khởi để thấy, rồi nó diệt mất hoàn toàn, không có ai ở kia, không có ai ở đây, chỉ là các thực tại khác nhau sinh rồi diệt hết lần này đến lần khác, chỉ vậy thôi.

Trả lời: Chúng ta có thể biết về những thứ sinh và diệt, nhưng không phải chúng ta luôn biết về bản chất vô thường.

Achaan: Liệu trí tuệ (panna) có thể thấy được sự khác nhau, một cách hoàn toàn và tuyệt đối, giữa cái kinh nghiệm và cái được kinh nghiệm không?

Trả lời: Đôi khi chúng ta có thể kinh nghiệm được điều đó, đôi khi thì không.

Achaan: Vậy còn cái hiểu về sự khác biệt giữa cái thấy và cái được thấy?

Trả lời: Dường như tâm chú ý hơn vào cái thấy hay cái nghe, nó không hướng nhiều đến đối tượng (của cái thấy và cái nghe).

Achaan: Tâm có khác với cái thấy không?

Trả lời: Cái thấy là một trong các thức.

Achaan: Bạn gọi nó là thức (vinanna), bạn có thể gọi nó là ý (mano) không?

Jon: Lúc trước bạn đã nói về tâm chú ý để thấy một đối tượng. Vậy Achaan đang hỏi là cái thấy có phải là tâm không?

Trả lời: Cái thấy là một tâm khác.

Achaan: Bởi vì bạn phân biệt cái thấy là cái không suy nghĩ,… vậy tâm là gì?

Jon: Sự khác biệt giữa hai loại tâm này là gì?

Achaan: Vậy tâm là gì?

Trả lời: Tâm thì nghĩ hay kinh nghiệm.

Sarah: Và có bất kỳ sự khác biệt nào giữa thức (vinnana), tâm (citta) và ý (mano) nào không? Vì bạn đã quen thuộc với những khái niệm này, nên chúng ta có thể dịch tất cả là tâm. Nhưng có sự khác biệt nào giữa vinnana, citta và mano không?

Trả lời: Vậy vinnana bao gồm 6 thức hay….. chỉ là tâm thôi?

Sarah: Thật ra chúng đều giống nhau, nên từng khoảnh khắc của thức đều là citta hay vinnana hay mano, bất kể chúng ta muốn gọi nó là gì. Vậy câu hỏi ở đây là tâm là gì? Cái thấy là tâm, cái thấy là citta. Cái nghe là tâm hay cái nghe là mano. Suy nghĩ là citta hay mano. Và khi bạn đề cập về tâm và cái thấy, thì thực ra là, cái thấy cũng là một loại tâm, là citta hay mano.

Trả lời: Tôi cũng hiểu rằng nhĩ thức hay nhãn thức thì khác với tâm thức.

Sarah: Có đúng là chỉ có ba loại thực tại hữu vi, tâm (citta), tâm sở (cetasika) và sắc (rupa), chỉ vậy thôi phải không? Vậy mọi loại thực tại hữu vi đều là citta, cetasika và rupa. Vậy cái chúng ta gọi là tâm, hay cái thấy chỉ có thể là citta. Dù cho nó ở trong tiến trình nhãn môn, nhĩ môn hay ý môn, nó vẫn là citta – cái kinh nghiệm đối tượng.

Achaan: Bạn đang nghĩ về sáu thế giới, có đúng không? Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Phải vậy không? Vậy tâm thực sự là gì, nếu thay cho việc dùng các từ khác nhau, bạn chỉ nghĩ về thực tại có thể kinh nghiệm một đối tượng? Có hai loại thực tại: một loại là cái không thể kinh nghiệm cái gì cả, loại khác là cái kinh nghiệm một đối tượng, bất kể khi nào nó sinh khởi và cho dù chúng ta gọi nó là gì hay dưới các dạng khác nhau thông qua các căn khác nhau. Vậy bây giờ, chúng ta đang nói tới cái có thể kinh nghiệm đối tượng, phải vậy không?

Trả lời: Bà muốn nói đến thực tại có bản chất vô thường và thực tại có bản chất thường hằng?

Achaan: Mọi thực tại hữu vi đều không thường hằng, cho dù khi sinh khởi, nó kinh nghiệm một đối tượng hay nó không thể kinh nghiệm cái gì cả! Bất kỳ cái gì sinh khởi! (đều là các thực tại hữu vi). Hãy bàn về các thực tại  một cách từ từ, từng bước một! Bất kỳ thực tại nào cũng có đặc tính, chức năng, biểu hiện và nguyên nhân của nó. Chẳng hạn, hiện giờ, tại khoảnh khắc này, cái gì là cái có thể kinh nghiệm một đối tượng?

Trả lời: Có thể là cái thấy, cái nghe, sự xúc chạm…. tùy thuộc vào mỗi người….

Achaan: Cái thấy thì  khác với cái không thể kinh nghiệm cái gì cả, phải vậy không? (Trả lời: Vâng ạ). Vậy cái thấy không phải là cái cứng. Vậy bây giờ có thể hiểu trực tiếp về cái thấy khi nó sinh và diệt không?

Trả lời: Nó đã qua rồi. Hiện giờ, chỉ có suy nghĩ về cái thấy

Achaan: Vậy, cái thấy thì không suy nghĩ. Chúng có phải là pháp (dhamma) không? (Trả lời: Có ạ). Chúng có thực không?

Trả lời: Ở mức độ nào đó. Bởi vì nó rất nhanh rồi lại diệt đi, hiện giờ nó không còn tồn tại chút nào nữa.

Achaan: Đúng, nhưng cái gì đã sinh khởi rồi thì là thực có phải không?

Trả lời: Liệu ta có thể gọi nó là thực khi nó chỉ sinh khởi và diệt đi rất nhanh không?

Achaan: Có chứ, nếu không cái gì mới là thực?

Trả lời: Có còn thực tại nào khác đằng sau nó không?

Achaan: Bạn muốn nói gì khi dùng từ “đằng sau”?

Trả lời: Nó có thể là bản chất vô thường chẳng hạn?

Achaan:  Bản thân cái ấm (nóng) là không thường hằng, bạn không cần phải đi tìm thêm cái gì khác đằng sau nó. Thế cái gì ở đằng sau cái thấy?

Trả lời: Đôi khi chúng ta có thể biết về đặc tính ấm, hay cảm thọ, hay cái thấy, nhưng chúng ta không biết về sự hiện diện của bản chất vô thường đằng sau các hiện tượng.

Achaan: Từ từ đã. Bất kỳ cái gì sinh khởi,  đều phải diệt đi có phải không?

Trả lời: Vâng

Achaan: Liệu có dễ kinh nghiệm điều ấy không?

Trả lời: Đôi khi dễ, đôi khi không

Achaan: Tôi cho rằng bạn đang nghĩ về âm thanh và cho rằng thật dễ biết âm thanh là vô thường, có đúng không, hay bạn đang nghĩ gì khác?

Trả lời: Đúng vậy, điều đó thật dễ….

Achaan: Nghe thì có vẻ như vậy, nhưng sự thực, từ khi nó (âm thanh) sinh khởi cho đến khi nó diệt mất, có những citta khác nhau kinh nghiệm nó, hoặc là với tham, sân hay si. Cũng tương tự như vậy với bất kỳ cái gì  được kinh nghiệm  qua năm căn, chứ không chỉ có âm thanh. Điều ấy không thể được kinh nghiệm trực tiếp hiện giờ, nhưng khi chánh kiến phát triển, sẽ có sự xả ly với việc không biết (vô minh) về nó, không hiểu  về nó, và không còn coi sự vô minh ấy là ta nữa. Từng chút một. Thực tại  chỉ có thể xuất hiện đối với mức độ ấy của hiểu biết. Còn bây giờ, nó vẫn bị che kín hoàn toàn bởi vô minh (avija) và tham ái. Lớp che phủ quá cứng và dày đặc từ khoảnh khắc này đến khoảnh khắc khác, ngày càng tăng. Đó là lý do avija không thể hiểu chút nào về bản chất thực của thực tại. Tại khoảnh khắc có hiểu biết sẽ không có avija. So với avija thì hiểu biết (hiện giờ)còn ít ỏi đến mức nào?

Trả lời: Vâng, biết hay không biết cũng đều do nhân duyên.

Achaan: Đúng, và tại sao?

Trả lời: Bởi sự tích lũy

Achaan: Bởi vì chúng không thuộc về bất kỳ ai, ngay cả chính Đức Phật.

Trả lời: Vâng, đó vẫn là thực tại ngay cả nếu chúng ta biết hay không biết về nó

Achaan: Trí tuệ (panna) là sự đối nghịch với với avija, chỉ panna mới có thể hiểu.

Trả lời: Và panna thì nằm ngoài tâm và thân.

Achaan: Panna là cái gì? Nó có thực không? (Trả lời: Vâng, nó là thực). Nó là một thực tại? (Trả lời: Vâng). Nó có thể hiểu bất kỳ cái gì xuất hiện bây giờ không?

Trả lời: Không ạ

Achaan: Từng chút một. Không phải tất cả một lúc. Nếu ngày càng có sự phát triển hiểu biết, panna có thể sinh khởi ngay. Không có trở ngại để kinh nghiệm về sự sinh diệt hiện giờ. Nhưng sự sinh diệt không xuất hiện bây giờ, có nghĩa là chánh kiến còn rất ít ỏi.

Câu hỏi: Vậy panna cũng là do nhân duyên? Nó cũng là kết quả của nhân duyên phải không?

Achaan: Nó có thể sinh khởi khi có nhân duyên thích hợp cho nó sinh khởi.

Trả lời: Nhưng các thực tại vẫn tồn tại một cách độc lập với mức độ hiểu biết của chúng ta có phải không, chúng vẫn sinh khởi cho dù ta biết hay không biết

Achaan: Chắc chắn vậy, liệu ai có thể kiểm soát, có thể làm cho nó sinh khởi?

Sarah: Và panna cũng chỉ là một thực tại hữu vi khác. Ngoài Niết bàn, mọi thực tại đều do duyên khởi. Chúng chỉ sinh khởi khi có đủ nhân duyên và rồi diệt đi ngay, vậy panna hay chánh kiến, tuệ giác cũng chỉ là một thực tại hữu vi khác, nó sinh khởi khi có nhân duyên, nó hiểu về đối tượng rồi lại diệt đi ngay lập tức, cũng giống như cái thấy, cái nghe, suy nghĩ, thích (tham) hay không thích (sân) hay bất kỳ thực tại nào khác.

Câu hỏi: Vậy thực tại này có thuộc về khổ đế (dukkha-sacca) không?

Achaan: Ý bạn là gì khi nói “thuộc về dukkha-sacca”? nó chính là dukkha-sacca, bởi vì nó sinh và diệt. Nó không thuộc về bất kỳ ai hay bất kỳ cái gì.

Sarah: Kể cả panna cũng vậy

Câu hỏi: Tôi mới biết về Giáo pháp (dhamma) được hai tháng. Và theo như tôi hiểu, chánh niệm và hay biết là một. Nhưng có một số sách nói rằng chúng khác nhau. Bà có thể giải thích chánh niệm là gì không?

Achaan: Bạn đang nói về vipassana ư? Tôi chỉ muốn đi từng từ một: Chánh niệm, vipassana.

Trả lời: Khi tôi thực hành, trong mọi hoạt động hàng ngày, tôi cố gắng làm mọi việc một cách có chánh niệm, nên tôi hiểu rằng hay biết cái gì đấy và có chánh niệm cũng như nhau.

Achaan: Vì sao bạn thực hành?

Trả lời: Vì tôi nghĩ nó có ích.

Achaan: Có ích cho cái gì?

Trả lời: Tôi nghĩ là cho cuộc sống.

Achaan: Cuộc sống là gì? Nếu không có cái thấy, có cuộc sống không? Nếu không có cái nghe, có cuộc sống không? Nếu không có suy nghĩ, có cuộc sống không? Bạn mong muốn gì từ việc thực hành?

Trả lời: Tôi chỉ muốn khám phá bản thân.

Achaan: Vấn đề là “tôi”! Chừng nào còn có (ý niệm về)“tôi”…. Làm sao có thể hiểu rõ là không hề có ai cả, không hề có “tôi”? (Chừng nào chưa hiểu rõ điều đó), thì chừng ấy sẽ vẫn là “tôi” làm và mong đợi cái gì đó cho “tôi”. Đó không phải là cách để giảm bớt dính mắc vào “tôi”. Và Giáo lý của Đức Phật dạy về điều gì? Về vô ngã, không có “tôi”, và về giảm bớt sự dính mắc, từ việc nghe, suy ngẫm, hiểu bất kỳ cái gì đang xuất hiện bây giờ, ngay bây giờ.

Câu hỏi: Đôi khi, sau khi hành thiền, chúng ta có thể không dính mắc vào ý niệm “tôi” hay “bạn”, nhưng chúng ta có thể dính mắc vào “thân” và “tâm”.

Achaan: Chỉ nói thôi thì không có ý nghĩa gì cả. Không hiểu biết và vô minh cũng có thể nói như vậy. Đức Phật có dạy thực hành mà không có hiểu biết về thực tại hiện giờ không? không “ai” có thể làm công việc thực hành, không ai cả. Đó là giáo lý của Đức Phật: chỉ là các thực tại. Bạn thấy không, mặc dù đã “thực hành”, nhưng lại không hề hiểu về các thực tại chút nào, rằng chúng là vô ngã, không ai cả.

Câu hỏi: Câu hỏi là, vậy chúng ta phải quan sát bất kỳ cái gì đang xảy ra, hay chúng ta phải làm như thế nào?

Achaan: Chỉ là câu hỏi về “tôi” và “chúng ta”. Không hề về các thực tại.

Người phiên dịch: Tại khoảnh khắc đó, chỉ có tâm hay biết và diễn tiến của suy nghĩ, tại khoảnh khắc đó không có “tôi”. Đó là sự quan sát mà cô ấy mô tả.

Sarah: Ai quan sát tâm?

Người phiên dịch: Tôi cho rằng, nhưng tôi không chắc là tôi hiểu ý của cô ấy, cô ấy đang nói về các tình huống trong đời sống, nhiều lúc chúng ta gặp những vấn đề hay khó khăn. Khi ấy, ta cần phải suy nghĩ để tìm cách giải quyết vấn đề. Đôi khi, có suy nghĩ nói rằng cần giải quyết vấn đề theo cách này, nhưng đôi khi lại có rất nhiều suy nghĩ khác nhau và cô ấy không biết làm thế nào để xử lý những suy nghĩ ấy và bản thân vấn đề nữa.

Achaan: Cô ấy muốn giải quyết cái gì? Cô ấy muốn giải quyết vấn đề của mình phải không? Có đúng không?

Trả lời: Achaan đã nói, chỉ có giây phút hiện giờ là đáng quan tâm. Điều ấy có nghĩa rằng, chúng ta chỉ cần biết mọi thứ như chúng là và biết theo khả năng mà chúng ta có thể, phải không ạ?

Achaan: Nếu không có cái thấy, cái nghe, liệu có  vấn đề không?

Người phiên dịch: Tôi vừa mới nhắc lại lời Bà nói hôm qua, rằng hiểu biết về giây phút hiện tại là cách để….

Sarah: Cũng giống như câu hỏi về liệu chúng ta có nên đi theo các vị thầy khác hay tới trung tâm thiền để hiểu về các thực tại hiện giờ, và rằng chúng ta nên làm thế nào để đối phó với những khó khăn hay vấn đề gặp phải ở sở làm, hay chúng ta nên lựa chọn làm cái này hay cái kia. Nhưng trên thực tế, vấn đề căn bản tại giây phút ấy  chính là ý niệm về tôi hay ai đó cần phải đưa ra sự lựa chọn hay quyết định,  thay  là chỉ cần hiểu rằng bất kỳ cái gì sinh khởi hiện giờ đều là pháp hữu vi, và rằng nếu không có cái thấy, không có cái nghe, sẽ không có suy nghĩ về tất cả những vấn đề đó, đó là lý do tại sao chúng ta luôn quay trở lại với cái thấy hiện giờ, cái nghe hiện giờ, suy nghĩ hiện giờ. Chỉ cần hiểu về các pháp hữu vi, không có gì đằng sau trí tuệ, không có gì đằng sau các thực tại. Tất cả mọi người đều muốn kiểm soát cuộc sống, muốn không có vấn đề gì, chỉ muốn những cảm thọ dễ chịu. Nhưng Đức Phật nói rằng điều ấy là không thể, bởi vì chúng là các pháp hữu vi, là vô ngã. Như vậy, như Ngài đã nói ở trong Kinh Vô ngã tướng (Anattalakkhana Sutta)….chúng ta không muốn có các cảm thọ khó chịu, chỉ muốn có những cái mà ta muốn, nhưng trên thực tế các pháp đều do nhân duyên. Đó là lời dạy của Đức Phật. Đó là lý do tại sao tất cả các pháp hữu vi đều là khổ đế (dukkha sacca).

Người phiên dịch: Theo như cô ấy hiểu, phải có một cái tâm chủ nào đó để kiểm soát và định hướng các tâm khác đi theo một hướng nào đó.

Achaan: Hãy bàn về các vấn đề. Ngày hôm qua, câu hỏi đặt ra là: ai không có vấn đề? Và, Đức Phật có vấn đề nào không?

Trả lời: Đức Phật không còn có vấn đề nào nữa, bởi vì Ngài đã đạt giác ngộ, nhưng chúng ta vẫn sống trong cõi ta bà (samsara), nên chúng ta có những vấn đề mà chúng ta cần có một tâm chủ nào đó để giải quyết tất cả những vấn đề này.

Achaan: Đức Phật không có vấn đề nào bởi vì Ngài không còn vô minh. Vậy bất kỳ ai còn có vô minh đều có những vấn đề, trong suốt cuộc đời. Và cái gì có thể là duyên  khiến  các vấn đề giảm bớt?

Người phiên dịch: Cô ấy cho rằng cố ấy đang cố gắng giải quyết các vấn đề nhỏ hiện giờ trước đã

Achaan: Được rồi, bạn có muốn có cái có thể giải quyết được vấn đề không?

Người phiên dịch: Hiện giờ cô ấy đang chìm đắm trong các câu chuyện về các khó khăn trong cuộc sống và các vấn đề trong xã hội.

Achaan: Nếu không có suy nghĩ, liệu có thể có những người khác không?

Người phiên dịch: Tôi vừa nói với cô ấy rằng, theo Đức Phật, chỉ có các pháp chân đế, chỉ có các thực tại. Vậy nếu không có suy nghĩ, liệu có thể có Thái, có Achaan hay ai đó không, cô ấy trả lời rằng có, bởi vì họ đang ngồi trước mặt cô ấy mà, đó là thực tại.

Achaan: Vậy có phải bạn muốn nói rằng, khi có suy nghĩ thì có nhiều người? Và khi không có suy nghĩ, còn có nhiều người không?

……

Câu hỏi: Liệu người mù hay người điếc có thể hiểu các thực tại tuyệt đối không? Theo như tôi hiểu, không có cái nghe hay cái thấy đối với họ.

Achaan: Vậy làm thế nào có thể hiểu mà không cần nghe?

Câu hỏi: Nhưng họ vẫn có thể hiểu về cái cứng, về cái ngửi,…

Achaan: Nhưng ai sẽ nói cho người đó biết để hiểu rằng sự xúc chạm là vô ngã?

Câu hỏi:  Một người mù có thể nghe Giáo lý, vậy người ấy có thể phát triển hiểu biết hay không?

Achaan: được

Câu hỏi: Và nếu một người điếc cũng có thể đọc?

Achaan: Được, bởi vì đọc cũng cũng như nghe, nhưng qua cái thấy.

Câu hỏi: Nếu chúng ta có vấn đề này hay vấn đề kia, có phải đó là vì avija, có đúng không ạ?

Achaan: Đúng vậy

Câu hỏi: Tôi đã đọc về các lời giảng của bà Achaan Naeb về tứ oai nghi. Theo đó, mọi người có thể tới trường thiền và họ sẽ được dạy cách làm thế nào để hiểu và quan sát. Vậy ý kiến của bà về vấn đề này là gì?

Achaan: Được rồi. Chúng ta bàn về oai nghi, phải vậy không?

Trả lời: Không phải về oai nghi, mà về chánh kiến mà Achaan Naeb đưa ra cho các thiền sinh về không có cái ngã nào khi quan sát, không có ai quan sát, chỉ có khổ và khổ thúc đẩy việc thay đổi oai nghi… đại loại như thế.

Achaan: Ai dạy không quan trọng chút nào, chúng ta hãy quan tâm đến sự thực, được không? Vậy chúng ta nên biết oai nghi là gì?

Sarah: Như bây giờ, có oai nghi nào không? (Trả lời: Có). Oai nghi được kinh nghiệm như thế nào?

Trả lời: Đặc tính cứng, mềm,…

Sarah: Vậy đặc tính cứng là thực, mềm cũng là thực. Vậy oai nghi là thực tại nào?

Trả lời: Xin lỗi, tôi không chắc là tôi hiểu….

Sarah: Đặc tính cứng là thực, ấm cũng là thực. Vậy oai nghi được kinh nghiệm như thế nào? Nó có là thực tại được kinh nghiệm qua thân căn không?

Trả lời: Tôi nghĩ rằng oai nghi chỉ là một khái niệm. Tâm tạo ra khái niệm ấy.

Sarah: Vậy oai nghi có thể là đối tượng của chánh niệm không?

Trả lời: Tôi không biết, nhưng tôi hiểu rằng Achaan Naeb nói rằng, khi chúng ta quan sát mọi thứ, quan sát sắc (rupa) và hiểu khổ khi chúng ta thay đổi oai nghi,  rằng đó là do khổ thúc đẩy. Trên thực tế, tôi hiểu rằng không có oai nghi, nhưng tôi đọc sách thấy như vậy.

Achaan: Tại sao chúng ta không thể kinh nghiệm khổ,  và cả ba đặc tính (tam tướng? Cái gì đã che mờ điều đó?

Trả lời: Avija

Achaan: Nói thì rất dễ. Bạn thấy đấy, nếu oai nghi là thực tịa, nó sẽ phải sinh và diệt, phải vậy không? Nhưng ai có thể kinh nghiệm oai nghi sinh và diệt? (Trả lời: Không ai cả). Không, không ai cả, chừng nào còn có oai nghi, chừng đó còn có (ý niệm về) bạn. Và đó chỉ là suy nghĩ. Nếu nó là một thực tại, thông qua căn môn nào nó có thể xuất hiện? Chỉ là tưởng (sanna), sự nghi nhớ về khối toàn thân trong tư thế nào đó.

Sarah: Và tại sao chúng ta lại có ý niệm về oai nghi? Bởi vì các rupa như đặc tính cứng và ấm sinh rồi diệt rất nhanh, chúng thay đổi cực kỳ nhanh, nên khi không có tuệ giác, ta gom tất cả lại với nhau và trở thành oai nghi, là cái gì đó hay là tôi.

Câu hỏi: Liệu oai nghi có là một trong 28 loại sắc (rupa)?

Sarah: Nó chỉ là một khái niệm, chỉ là một ý niệm, không phải là một thực tại.

Trả lời: Nhưng nếu nó được sanna kinh nghiệm, có nghĩa là nó được tâm kinh nghiệm trực tiếp, phải không?

Achaan – Sarah: Sanna chỉ ghi nhớ, trong trường hợp này là nhớ tưởng sai, không phải là nhớ tưởng đúng. Tại khoảnh khắc có suy nghĩ về cái ngã, hay thân của tôi: đó là nhớ tưởng đúng hay sai – hay điên đảo tưởng, sanna vipallasa? Tại khoảnh khắc đó, cái gì có thể được kinh nghiệm trên thân?

Trả lời: Cái ngồi

Achaan: Làm ơn hãy nói đặc tính của cái ngồi là gì, nếu nó là thực?

Trả lời: Tôi vẫn nghĩ rằng nó là một loại rupa

Achaan: Loại rupa nào? Bằng cách nào nó được kinh nghiệm, thông qua căn nào? Nó là rupa nào, nếu nó là rupa? Cái cứng có thể được chạm qua thân căn, đúng không? Và cả qua ý căn. Không hề có oai nghi. Và khi có sự xúc chạm, chúng ta cho sự xúc chạm đó là cái gì đó của tôi: như tay của tôi… đó là tà kiến. Ngay cả khi chưa hình thành ý niệm về một oai nghi, mới chỉ là một loại thực tại, cái cứng hay cái mềm, bạn vẫn cho nó là tôi hay của tôi rồi.

Câu hỏi: Nó không phải là loại rupa không gian ư?

Achaan: Không gian là gì?

Trả lời: Nó cũng do nhân duyên

Achaan: Nó ở đâu? Có không gian ở đây không? (Bà chỉ vào cái chai)

Trả lời: Có không gian được tạo ra bởi hình khối của cái chai chẳng hạn.

Achaan: Vâng, vậy có không gian ở đây không? (Bà chỉ vào cái micro)

Trả lời: Có, có thể

Achaan: Cái gì có thể kinh nghiệm không gian giữa các rupa? Chắc chắn nó có ở đó không? Nhưng liệu có cái gì có thể  khiến kinh nghiệm trực tiếp bản chất thực của cái ở giữa các kalapas (nhóm các rupa) sinh khởi để biết rằng không hề có oai nghi? Vì có cái cứng và có rupa không gian giữa từng nhóm kalapas, nó cho thấy rằng không có oai nghi, không có micro, không có thân.

Câu hỏi: Chúng ta có thể quan sát nhóm rupa ấy không?

Achaan: Bạn không thể lựa chọn, không ai có thể kinh nghiệm được, bởi vì điều ấy là rất khó. Nhiều nhóm rupa với không gian ở giữa.

Trả lời: ( Ý tôi muốn nói đến) nhóm các rupa có đặc tính giống nhau

Achaan: Rupa không gian ở xen kẽ các nhóm có đặc tính cứng, nhưng không chỉ riêng một chút cứng, mà là một nhóm rupa không kinh nghiệm được  trực tiếp(hiện giờ), bởi vì nó sinh và diệt cực nhanh. Đó là lý do vì sao có từ “rupa nimita” (tướng của sắc),”vedana nimita” (tướng của thọ) và “sanna nimita” (tướng của tưởng).

Câu hỏi: Chúng sinh khởi cùng một lúc với nhau ư?

Achaan: Tùy vào nhân duyên, nằm ngoài sự mong đợi của ta. Tất cả chỉ là suy nghĩ hay bàn về các thực tại trong khi các thực tại sinh rồi diệt mà không hề được hay biết. Để hiểu về từng thực tại, phải có hiểu biết lý thuyết ngay khi bắt đầu học, phải rất thành thục, không chỉ nghĩ rằng chúng ta có thể hiểu nó là gì, mà cần phải suy xét, từ từng từ một để có thể hiểu. Ngay cả từ “không gian” hay “rupa”, “cứng” hay “nhãn căn”, “nhĩ căn”, tất cả mọi thứ.

Câu hỏi: Vậy tướng của thọ hay tướng của sắc cũng là thực tại?

Achaan: Khi không có thực tại, liệu có thể có tướng của thực tại không? Không có con chim, liệu có thể có bóng của con chim không? Vậy những gì được nhìn thấy trong thế giới của khái niệm chỉ là bóng của các thực tại. Cái được nhìn thấy là “chị Tâm” chỉ là bóng của đối tượng thị giác sinh rồi diệt. Khi có sự xúc chạm hoặc hay biết đặc tính cứng hay ấm, đó có phải là oai nghi không? Và nếu không có bốn loại sắc chính và các loại sắc khác, liệu có thể có thân không? Khi không có thân, liệu có thể có ý niệm về “ngồi” hay “đứng” không? Liệu cái chai này có thể đứng hay ngồi không? Nó cũng chỉ là các đặc tính ấm, cứng,… hệt như ở đây (chỉ vào một thứ khác). Và nó đang ngồi hay nằm vậy? Chỉ là ý niệm!. Chưa hề có thực tại nào được kinh nghiệm với sự hiểu biết cả. Trên thực tế, cái gì được thấy? Câu trả lời đơn giản là: đối tượng thị giác. Nhưng có hiểu về nó như là một thực tại hay không, hay luôn là ai đó? Ai đó hay cái gì đó đứng. Chưa hề hiểu thực tại. Vậy mục đích hành thiền là gì? Không hề hiểu về cái gì xuất hiện bây giờ một chút nào cả. Vì thế nên ngày càng có nhiều vô minh và dính mắc. Ngay cả cái suy nghĩ nên đi đâu đó để có hiểu biết cũng là sai lầm, bởi vì thực tại chính là bây giờ. Nếu không có hiểu biết, nó cũng biến mất hoàn toàn, cho dù ở bất kỳ đâu.

Câu hỏi: Vô minh cũng sinh và diệt ư?

Achaan: Mọi thực tại hữu vi. Bất cứ cái gì là thực thì là một thực tại và đều sinh diệt do duyên.

Câu hỏi: Đức Phật có dạy về bố thí (danna), trì giới (sila) và phát triển tâm trí (bhavana). Vậy chúng ta nên hiểu như thế nào về ý nghĩa của từ phát triển tâm trí (bhavana), bởi vì ở Việt Nam, “bhavana” thường được dịch thành “hành thiền”, hay “tham thiền”.

Achaan: Toàn bộ Giáo lý của Đức Phật đều liên quan đến sự hiểu biết, chứ không phải là làm mà không có chút hiểu biết nào, nếu không đó không phải là Đức Phật.

Trả lời: Nhưng hiểu biết cũng là do tâm tạo, cái mà tâm cho là hiểu biết đúng

Achaan: Hãy nói về tâm, trên thực tế, nó là cái gì?

Trả lời: Tâm nghĩ hay phân tích hay suy xét hay….

Achaan: Ý bạn nói là suy nghĩ, có đúng không? Bạn muốn nói là suy xét? Hay là cái gì?

Trả lời: Cái hiểu có thể từ việc suy nghĩ hay cái hiểu ….

Achaan: Vậy bạn muốn nói rằng hiểu biết không phải là suy nghĩ, không phải là tâm, có đúng không?

Trả lời: Ở mức độ nào đó, nó có thể từ suy nghĩ, nhưng…

Achaan: Hãy chắc chắn là bạn biết tâm là gì đã.

Trả lời: Là suy nghĩ chăng?

Achaan: Chỉ có suy nghĩ là tâm thôi ư?

Trả lời: Tôi nghĩ là cả một số thứ khác nữa

Achaan: Cái gì có thể được thay thế cho từ “tâm”, để chúng ta có thể hiểu cái gì kinh nghiệm hiện giờ? Liệu có kinh nghiệm về cái gì bây giờ hay không?

Trả lời: Tâm cũng kinh nghiệm và biết nữa, phải không ?

Achaan: Xin hãy quên đi từ “tâm”. Ngay bây giờ, hãy cố gắng hiểu các thực tại mà không cần suy nghĩ.

Trả lời: Đó là cái thấy, cái nghe…

Achaan: Bất cứ cái gì có thể kinh nghiệm một đối tượng. Nếu không có Giáo lý, như hiện giờ, ai có thể biết rằng cái thấy là một thực tại, thấy không? Nếu không có Giáo lý, sẽ chỉ luôn là “tôi thấy”. Dù không suy nghĩ về tâm hay không phải tâm, vẫn chỉ là “tôi thấy”, có đúng không? Và bản chất của cái thấy, bản chất của cái được thấy là gì? Bạn không phải sử dụng bất kỳ từ nào như “tâm” hay “cái thấy”. Nhưng chúng ta sử dụng chúng để biết rằng chúng ta không nói về các thực tại khác, chỉ là khoảnh khắc của cái thấy, phải vậy không? Có cái thấy hiện giờ, tại khoảnh khắc của cái thấy.

Trả lời: Chỉ có cái thấy, cái biết hay cái nghe

Achaan: Chưa đâu, chúng ta chỉ nói một từ một lần để thực sự hiểu đã. Cho dù chúng ta sử dụng từ nào, hãy để chúng ta hiểu nó như nó là. Chẳng hạn, chỉ nói về cái thấy. Đừng nghĩ về tâm hay cái gì khác. Được không? Vì có cái thấy, nếu không ai nghĩ về cái gì khác, có thể có sự suy xét về cái thấy ngay bây giờ.

Trả lời: Có nhiều cái thấy

Achaan: Chưa, chưa đâu. Tại sao bạn lại nói có nhiều cái thấy?

Trả lời: Thực sự đối với tôi có cái thấy, cái biết, cái nghe,…

Achaan: Bởi vì không phải chỉ có một khoảnh khắc của cái thấy. Bởi vì hiện giờ, dường như luôn có cái thấy, nhưng lại có cả cái nghe. Trên thực tế, cái nghe không thể sinh khởi khi có cái thấy. Đó là lý do vì sao bạn nói: có nhiều cái thấy, bởi vì có nhiều thứ đan xen. Nhưng cái thấy chỉ thấy, nó không nghe. Hãy chỉ bàn về chỉ một từ một lần. Chúng ta có phải sử dụng từ “tâm” khi chúng ta bàn về cái thấy không? Có cái thấy, hãy quên đi từ ngữ, cho dù nó là “tâm” hay “cái thấy”, chỉ cần hiểu rằng hiện giờ có cái thấy. Và khi không có suy nghĩ về những thứ khác, sẽ có thể hiểu thêm về cái thấy, bởi vì có cái thấy để có thể được hiểu. Và cái thấy có thể được thấy không, ai có thể thấy cái thấy? Không, không thể. Đó là chính cái mà chúng ta gọi, hay Đức Phật nói, là “nama” (danh), một thực tại không có hình khối, không có hương, không có vị, không là bất kỳ một loại rupa nào, vì bản chất của nó là khi sinh khởi phải kinh nghiệm một đối tượng, cho dù chúng ta gọi nó là gì. Kể cả ngay bây giờ, chúng ta cũng không cần phải gọi nó là cái thấy, nhưng nó vẫn sinh khởi và nó biết hay kinh nghiệm cái được thấy, không phải tôi, không phải ai cả. Đó là chánh kiến về cái thấy như nó là.

Câu hỏi: Khi mắt của chúng ta thấy bức tranh, đầu tiên chúng ta hay biết nó như một đối tượng, sau đó chúng ta hiểu rằng đó là bức tranh về hoa sen. Cái gì khiến chúng ta nghĩ rằng đó là bức tranh về hoa sen? đó là do kinh nghiệm, cái kiến thức hay nó là một loại citta?

Achaan: Trước khi có ý niệm về cái gì đó, liệu cái thấy tự nó có thể sinh khởi không? Nó là do nhân duyên và có rất nhiều nhân duyên cho cái thấy sinh khởi. (Biết điều đó) chính là cách để bớt dính mắc vào ý niệm về ngã, trong từng khoảnh khắc. Ngay cả cái thấy hiện giờ cũng cần nhiều nhân duyên cho nó sinh khởi trước khi có ý niệm về hoa sen. Chỉ cần học để hiểu một thực tại ở một thời điểm. Cái thấy không thể biết rằng đó là hoa sen. Nó chỉ sinh khởi, thấy và rồi diệt mất hoàn toàn. Dường như có nhiều khoảnh khắc của cái thấy, nhưng trên thực tế, chỉ một cái ở một thời điểm. Vì Đức Phật gọi nó là citta, cái sinh khởi và kinh nghiệm một đối tượng và tự nó sẽ tạo duyên cho citta kế tiếp, ngay khi nó vừa diệt đi. Đó là lý do vì sao không thể có hai citta cùng một thời điểm. Và chỉ có một thực tại, một đối tượng có thể được kinh nghiệm, nhờ có nhân duyên sinh khởi cùng với nó. Và citta chỉ có chức năng là kinh nghiệm đối tượng. Citta không thể nhớ, không thể thích hay không thích. Vì thích hay không thích là cái sinh khởi cùng với citta, được gọi là tâm sở hay cetasika. Cetasikas cũng là thực tại kinh nghiệm cái gì đó, nhưng nó không thể sinh khởi một mình, mà nó phải sinh khởi cùng với citta. Tuy vậy nó không có chức năng kinh nghiệm đối tượng, nó có đặc tính riêng của nó là cùng kinh nghiệm đối tượng mà citta kinh nghiệm, nhưng đảm nhận chức năng riêng như là ghi nhớ, cảm thọ, thích hay không thích đối tượng. Những cetasika này có lúc sinh khởi cùng với citta, có lúc không. Chỉ có 7 cetasika làm duyên cho citta và luôn đồng sinh với citta. Không có 7 cetasika này, citta không thể sinh khởi. Và có một loại cetasika là tâm sở nhất tâm, nó chỉ tập trung trên đối tượng, nhờ đó citta chỉ có thể kinh nghiệm một đối tượng tại một thời điểm. Và citta cũng là nhân duyên cho sự sinh khởi của citta kèm các cetasikas tiếp sau nó. Tại sao Đức Phật lại giảng chi tiết cho chúng ta về từng khoảnh khắc trong cuộc sống? Để hiểu rằng không có cái ngã nào, không có người nào trong các thực tại. Chúng chỉ là các yếu tố hay dhatu, không ai có thể thay đổi bất kỳ đặc tính nào của bất kỳ thực tại nào. Cái cứng sinh khởi là cái cứng, chỉ vậy thôi. Âm thanh là âm thanh, mùi là mùi, tâm là tâm, tâm sở là tâm sở.

Bây giờ chúng ta có đang quy y Phật không? Nếu không, chúng ta chỉ tụng mà không hiểu chút nào.

Sarah: Và mỗi khoảnh khắc của cái thấy, thì một  đối tượng thị giác khác được thấy. Đồng thời, có các cetasika khác nhau sinh khởi cùng với citta tại thời điểm của cái thấy, chẳng hạn như sanna (tưởng),  nó ghi nhớ đối tượng được thấy, và nhờ đó, sẽ có nhân duyên cho các loại suy nghĩ khác nhau về hoa sen và các đối tượng khác. Nếu các đối tượng thị giác được thấy  đều giống hệt nhau, sẽ không có ý niệm về cái micrô hay con người. Bởi vì ở mỗi thời điểm, cái thấy thấy một đối tượng thị giác khác,  đó là lý do vì sao suy nghĩ được tạo duyên theo các cách khác nhau. Đặc biệt là do tưởng (sanna), sự khi nhớ hay nhận thức và tâm sở tầm (vitaka) nghĩ về đối tượng sau đó. Vậy, mọi cetasika đều có một chức năng. Đó là lý do vì sao có các ý niệm khác nhau.

Achaan: Bạn có thể có được cái hiểu như vậy khi bạn hành thiền không?

Trả lời: Không, nhưng có thể hiểu sau khi phân tích

Sarah: Và, về câu hỏi về oai nghi và bhavana. Bây giờ, chúng ta có ý niệm về oai nghi hay có người đang ngồi ở đây do bởi vô minh, do bởi không hiểu biết về thực tại; Nhưng mọi người nghĩ rằng không có hiểu biết là do việc thay đổi oai nghi, họ không có hiểu biết về các thực tại và vì thế, họ có ý nghĩ rằng cần phải ngồi yên. Nhưng sự thực lại hoàn toàn ngược lại. Bởi vì không có hiểu biết về các thực tại cụ thể như cái cứng, cái mềm, nhiệt độ, v.v… bởi vì những thực tại này luôn thay đổi mà không được hiểu, đó là lý do vì sao chúng ta bám chặt vào ý niệm về ai đó, về thân và các oai nghi, vậy đó là lý do vì sao bhavana, hay cái hiểu, phải là về các thực tại chứ không phải về khái niệm. Bởi vì với ý niệm về oai nghi, thay đổi oai nghi, không thay đổi oai nghi,  toàn thân hay “ta”, sẽ không bao giờ đưa đến sự hiểu biết về các thực tại. Đó là lý do vì sao bhavana có nghĩa là: sự hiểu biết; và nó phải có từ ngay giây phút này, chứ không phải là làm cái gì đó