Pháp đàm với Achaan Sujin tại Hà nội ngày 06/11/12, buổi sáng

Câu hỏi: Hôm qua câu hỏi đã được đặt ra nhưng tôi không nhớ câu trả lời lắm. Giờ tôi xin phép hỏi lại: Ngoài cái hiểu lý thuyết về Dhamma, còn có những nhân duyên nào để cho cái hiểu trực tiếp về các thực tại sinh khởi?

Achaan: Vậy mục tiêu của bạn là có cái hiểu trực tiếp, phải vậy không, hay để hiểu các thực tại theo được chừng nào hay chừng nấy ?

Trả lời: Được chừng nào hay chừng nấy ạ.

Achaan: Vậy hãy quên từ “cái hiểu trực tiếp” đi, khi còn chưa có đủ cái hiểu về mặt lý thuyết.

Bởi vì chúng ta đều biết rằng, kết quả đúng phải đến từ nguyên nhân đúng, phải vậy không? Có rất nhiều thực tại đang xuất hiện, như cái thấy hay cái nghe, và cái hiểu trực tiếp là khoảnh khắc hiểu từng thực tại tại một thời điểm với chánh niệm và chánh kiến. Khi còn có vô minh và tà kiến, liệu có thể có cái hiểu trực tiếp về thực tại hiện giờ không? Và cần phải bớt dần dính mắc vào bản ngã hay ý niệm về “tôi” để panna có thể được phát triển đủ để hiểu thưc tại một cách trực tiếp , nhờ đó mới dẫn đến sự xả ly khỏi vô minh và tà kiến, từng chút một. Trong khi suy nghĩ về việc có được cái hiểu trực tiếp thì đó vẫn là “bạn”. Bởi vì không biết sự thực rằng, ngay cả suy nghĩ cũng do nhân duyên. Suy nghĩ về việc có được cái hiểu trực tiếp về thực tại hiện giờ trong khi chưa có đủ hiểu biết về mặt lý thuyết là suy nghĩ đúng hay sai ? (Trả lời: Đó là suy nghĩ sai). Nếu chỉ muốn có tuệ giác trực tiếp về cái thấy, cái nghe, về suy nghĩ hiện giờ, liệu điều đó có thể xảy ra không? (Trả lời: Không ạ). Vậy, suy nghĩ đúng là gì? Có phải suy nghĩ đúng là không cần hiểu về cái hiện giờ, mà chỉ mong muốn có nó ngay lập tức ? Mục đích của việc thảo luận chính là để tìm ra cái gì là thực và cái gì không phải là thực. Chỉ có panna mới có thể thấy sự thực là sự thực. Đầu tiên phải có cái hiểu lý thuyết, rằng không thể tận diệt lượng vô minh khổng lồ đã được tích lũy và ý niệm về ngã ngay lập tức, không thể như thế!. Nếu không, Đức Phật đã không mất 45 để giảng giải. Liệu có đúng không nếu chỉ ngồi thiền và cố gắng đạt cái này hay cái kia, mà không hề hiểu về thực tại hiện giờ như nó là, không hề hiểu rõ về cái gì đang xuất hiện bây giờ mà không cần phải dùng đến một từ nào cả. Đức Phật đã dùng từ “dhamma” với những người có thể hiểu từ này vào thời điểm đó, để chỉ bất kỳ cái gì đang xuất hiện, bởi vì Đức phật đã giác ngộ sự thực đó. Những gì Ngài dạy là để hiểu thực tại hiện giờ, phát triển hiểu biết từ chỗ không biết bản chất của thực tại hiện giờ. Toàn bộ giáo lý của Người là về các thực tại, cái là vô ngã và tiếng Pali gọi là “anatta”. Bởi vì từ khi sinh ra, chúng ta cho mọi thứ là tôi, của tôi hay tự ngã, là cái gì đó thường hằng. Tại khoảnh khắc của cái thấy, khi không hiểu về nó, luôn có vô minh ngầm cho là“tôi thấy”. Cái thấy sinh khởi do nhân duyên, nhưng vì không có hiểu biết, chỉ có vô minh và dính mắc vào những gì xuất hiện nên cho là “tôi” thấy “cái gì đó”. Trên thực tế hiện giờ, cái thấy chỉ thấy, nó chỉ sinh khởi nhờ nhân duyên, không ai có thể làm cho nó sinh khởi. Ngay cả suy nghĩ cũng do nhân duyên. Trong mọi lúc, chúng ta luôn có những suy nghĩ khác nhau, đó là do nhân duyên. Bạn có thể đổi suy nghĩ của mình cho người khác được không? Có thể nói “nào, hãy để tôi đổi suy nghĩ của mình” không? Bạn có thể cho rằng mình có thể làm mọi thứ, nhưng sự thực, ngay cả suy nghĩ chỉ về một từ thôi cũng do nhân duyên. Và cũng có nhiều mức độ suy nghĩ. Chẳng hạn, ngay cả khi không có suy nghĩ về các từ ngữ, các câu chuyện, sau cái thấy vẫn có suy nghĩ. Nếu không có suy nghĩ sẽ chỉ có cái thấy, không hề biết gì khác. Bởi vì cái xuất hiện chỉ là đối tượng thị giác, cái được thấy. Suy nghĩ luôn sinh khởi tiếp theo cái thấy mà không hề được hay biết. Ngay khi có cái thấy, sau khi đối tượng thị giác diệt đi, là có sự dính mắc. Vô minh và dính mắc sinh khởi rất, rất nhiều lần trong ngày, không thể đếm được. Dường như luôn có cái thấy hiện giờ, nhưng sự thực, có những khoảnh khắc khác đan xen ở giữa, như khoảnh  khắc suy nghĩ chẳng hạn. Và cái hiểu như vậy không thể được phát triển bằng việc ngồi, đứng, đi mà không có chút hiểu biết nào, chỉ có tin rằng mình đang làm gì để hiểu về cái gì đó mà không phải chính là cái thấy hay cái nghe đang sinh khởi rất tự nhiên trong cuộc sống thường ngày. Có đúng vậy không? (Trả lời: Đúng ạ). Đức Phật đã dạy trong suốt 45 năm, từng từ của Ngài đều đến từ sự giác ngộ. Ngài đã giác ngộ mọi điều, và lời dạy của Ngài là nhân duyên để cho những ai biết lắng nghe tường tận có thể tự mình phát triển chánh kiến. Nếu không thì thật vô ích, bởi vì đó là sự giác ngộ của một vị Phật, không ai có thể biết được. Ngài cũng biết rằng mọi người là khác nhau, do nhân duyên và sự tích lũy, trong đó có nhiều người có đủ tích lũy để hiểu những lời dạy của Ngài. Một số người cũng có thể thắc mắc, tại sao chúng ta cứ bàn về cái thấy, nó quá đỗi bình thường. Nhưng họ hiểu gì về nó?. Cũng có người nghĩ tại sao lại bàn về cái cứng. Nhưng liệu họ có cho cái cứng đó là mình, là thân thể của mình không? Tại khoảnh khắc của sự xúc chạm, thay vì hiểu bản chất của cái được chạm thì lại có ý niệm về “tôi” chạm “cái gì đó” hoặc “người nào đó”. Nhưng trên thực tế, cái gì được chạm? Hay cái gì có thể được chạm? Và đó chính là khoảnh khắc này, không hề hiểu chút nào cả. Trước khi được nghe Giáo pháp, chúng ta cứ bàn về những thứ mà chúng ta không biết hay không hiểu chút nào. Chẳng hạn như: Cuộc sống – một từ rất thú vị. Cuộc sống là gì? Ai biết nào? Cứ nói về cuộc sống, nhưng cuộc sống là gì? Ai biết nào, xin hãy nói!

Trả lời: Là sự tiếp diễn của các khoảnh khắc.

Achaan: Tốt, rất, rất tốt. Nhưng có gì trong một khoảnh khắc? Ngay bây giờ, không phải ở đâu khác ngoài ở đây. Nếu không có cái thấy, có cuộc sống không? Nếu không có cái nghe, có cuộc sống không? Nếu không có suy nghĩ, có cuộc sống không? Vậy cuộc sống là gì? Chúng ta sống mà không hiểu về cuộc sống, nếu không được nghe đến Giáo lý. Cái gì được sinh ra?

Trả lời: Sự tưởng tượng

Achaan: Không có cái gì khác, chỉ có sự tưởng tượng hay sao?

Trả lời: Theo như tôi hiểu, ngay cả cái thấy mà Bà nói đến cũng phụ thuộc vào thân, nó dựa trên thân, bởi vì một người chết thì không thể thấy. Kể cả cái thấy thuần túy, cái hiểu thuần túy, cáí thức thuần túy, nó đều tùy thuộc vào thân.

Achaan: Nhưng “nó” là cái gì? Cái tùy thuộc vào thân, “nó” là cái gì?

Trả lời: Dường như đối với tôi, cái thấy có thể tự nó thấy, khi chúng ta bỏ đi mọi yếu tố thêm vào, từ khi chúng ta sinh ra đến khi chết đi, chỉ còn lại một yếu tố rất cơ bản, rất cốt lõi là cái thấy hay cái biết. Nhưng xét cho cùng, tôi nhận thấy ngay cả cáí thức thuần túy ấy cũng phụ thuộc vào thân. Bởi vì ta có thể thấy sự khác biệt cốt lõi giữa một cơ thể sống và một cơ thể chết, chúng rất khác biệt!

Achaan: Cái gì tạo nên sự khác biệt ấy?

Trả lời: Thức, hay cái biết nhưng không phải là hay biết về cụ thể một cái gì. Cái gì đó hay biết. Chúng ta hay biết về thân và chúng ta không phải là thân.

Achaan: Như vậy có “chúng ta”

Trả lời: Vâng, chúng ta phải sử dụng khái niệm để diễn tả…

Achaan: Được rồi, nếu chúng ta không sử dụng từ “thấy”, bạn có thể nói hay giải thích nó là cái gì không?

Trả lời: Cái biết thì hay biết thân, nhưng không phải là “tôi biết thân”, không phải là “chúng ta” biết thân. Thức biết thân, nó biết tất cả mọi thứ. Khi chúng ta xem xét kỹ, không có ai ở đó cả. Chúng ta nói “tôi nghĩ”, nhưng khi chúng ta xem xét kỹ, ai ở đằng sau suy nghĩ? Ai là người suy nghĩ? Không có ai cả, chỉ là suy nghĩ sinh khởi và có sự hay biết về điều đó. Vì vậy, chỉ có cái biết thuần túy, hay biết về suy nghĩ, về tâm, về mọi thứ. Trên thực tế, thân là một đối tượng, chính xác cũng như cái bàn này. Nếu chúng ta nói một cách chi tiết, ai biết? cái gì biết? Trên thực tế, chỉ có các thức thuần túy mà thôi. Nhưng đối với tôi, dường như có mối liên hệ phụ thuộc giữa cơ chế mà chúng ta gọi là thân-tâm và thức, bởi vì khi tôi nhìn vào một cơ thể chết và một cơ thể sống, chúng rất khác biệt. Có cái gì đó sống động. Cái “chất sống”  này là cái mà ta gọi là cái biết thuần túy, nhưng không phải là biết cái gì đó, chỉ là cái biết thôi, đó chính là cuộc sống,  cốt lõi của cuộc sống. Tất cả những gì Bà vừa đề cập chỉ làsự biểu hiện (của cốt lõi ấy). Vậy chừng nào chúng ta vẫn còn ở trên thân, vẫn sống, liệu chúng ta có thể biết đến cái ở đằng sau của sự biểu hiện, cái là nguồn gốc của sự biểu hiện ?Chúng ta chỉ biết đến cái biểu hiện mà thôi. Nhưng còn cái không biểu hiện, cái là cội nguồn,  đối với tôi dường như vẫn  là một bí ẩn.

Achaan: Vậy chúng ta có thể nói về bất kỳ cái gì biểu hiện bây giờ không?

Trả lời: Có ạ, tất cả những gì Bà nói đều chỉ là sự biểu hiện

Achaan: Chỉ một đặc tính tại một thời điểm. Chẳng hạn: Có cái thấy hiện giờ, chúng ta có thể biết hơn về nó không?

Trả lời: Ngay cả khi chúng ta nói về bản thân cái thấy, dường như đối với tôi, nó phải dựa trên thân. Bởi vì không có thân, không thể có cái thấy.

Achaan: Nhưng cái thấy không phải là thân, vậy là cái gì thấy?

Trả lời: Cái thấy tự thấy, và cái thấy thì thấy thân

Achaan: Vậy sự khác biệt giữa cái thấy và thân là gì?

Trả lời: Thân là đối tượng, cái thấy là chủ thể

Achaan: Bạn muốn nói rằng thân không thể kinh nghiệm bất cứ cái gì, không thể biết rằng nó được nhìn thấy hay được chạm vào ư?

Vậy chúng ta chỉ bàn về cái thấy và cái được thấy, bất cứ khi nào có cái thấy, chắc chắn phải có đối tượng của cái thấy, phải vậy không? Vậy bây giờ, đối tượng thì không phải là cái thấy, có đúng không? (Trả lời: Không phải ạ). Vậy sự khác biệt giữa đối tượng và cái thấy là gì?

Trả lời: Đối với tôi, đối tượng chỉ là cái biểu hiện, trên thực tế, đối tượng là tâm…

Achaan: Đối tượng là cái được thấy, có đúng không? (Trả lời: Vâng ạ) và cái thấy thì không phải là đối tượng được thấy, nó là một thực tại khác, không phải là đối tượng.

Trả lời: Không ạ, cái thấy thì không phải đối tượng, bởi vì theo nghĩa thông thường, chúng ta nhận ra bất kỳ đối tượng nào là dựa trên tâm, trên các căn của chúng ta.

Achaan: Nhưng hiện giờ, chúng ta chỉ bàn về hai thứ: cái thấy và đối tượng được thấy, chúng là khác nhau, bởi vì đối tượng không thể kinh nghiệm được cái gì. Nhưng cái thấy thì khác với đối tượng, bởi vì nó có thể thấy hiện giờ. Nó là một thực tại có thể kinh nghiệm bất kỳ cái gì đang xuất hiện ở đây như nó là. Nó chỉ là một khoảnh khắc của một thực tại, cái có thể kinh nghiệm những gì đang xuất hiện bây giờ. Còn cái nghe thì sao?

Trả lời: Trên thực tế, cái nghe, cái thấy, cái biết là các biểu hiện khác nhau của cùng một thứ.

Achaan: Chúng ta hãy chỉ bàn về cái nghe thôi, bởi vì có cái nghe hiện giờ, nó khác với cái thấy và…

Trả lời: Có phải bà đang muốn nói đến nghe cái gì?

Achaan: Chưa đâu, chỉ về cái thấy và đối tượng được thấy đã, để hiểu một cách rõ ràng, chúng ta chỉ bàn về một đặc tính hay một thứ vào một lần. Chúng ta phải nói về cái thấy và đối tượng được thấy, rằng chúng là khác nhau và cái thấy có thể kinh nghiệm đối tượng được thấy. Thế còn cái nghe, có cái nghe hiện giờ, chúng ta có thể hiết hơn về nó không?

Trả lời: Nó chỉ là cái nghe mà thôi.

Achaan: Vâng, nhưng hẳn phải có âm thanh, cái được nghe bởi cái nghe chứ. Âm thanh không thể biết cái gì cả, và không có cái nghe, âm thanh không thể xuất hiện. Vậy cái nghe không phải là âm thanh, cái nghe là một thực tại kinh nghiệm chỉ một âm thanh cụ thể. Và trên thế giới, cho dù ở đây hay trên toàn vụ trụ hay bất kỳ đâu, chỉ có hai loại thực tại: Một loại không thể kinh nghiệm cái gì cả và loại khác, bất cứ khi nào nó sinh khởi, nó đều kinh nghiệm một đối tượng. Cái mà bạn cho là “tôi”  về thực chất chỉ là cái không thể kinh nghiệm được gì- ví dụ như cái cứng không thể kinh nghiệm cái gì cả, và cái có thể kinh nghiệm cái gì đó, chẳng hạn như cái thấy, cái nghe, cái ngửi, cái nếm, sự xúc chạm và suy nghĩ. Bây giờ chúng ta đã biết rằng không có cái ngã nào, không có người nào hay không có cái tôi, bởi vì chỉ có các thực tại khác nhau, cho dù ở bất kỳ thời điểm nào, thực tại không thể kinh nghiệm sẽ không bao giờ có thể kinh nghiệm được gì, và thực tại có thể kinh nghiệm thì luôn có thể kinh nghiệm bất cứ khi nào nó sinh khởi.

Liệu chúng ta có thể biết hơn về hai loại thực tại này không? Như cái thấy, nghe, ngửi, nếm, xúc chạm, suy nghĩ, cảm thọ ưu, cảm thọ khổ, thích hay không thích? Liệu chúng ta cũng có thể biết hơn về loại thực tại không thể kinh nghiệm được, như cái cứng không thể kinh nghiệm cái gì cả, âm thanh không thể kinh nghiệm cái gì cả, vị không thể kinh nghiệm cái gì cả. Ngay cả nhĩ căn cũng không thể kinh nghiệm cái gì cả. Nhãn căn tự nó cũng không thể kinh nghiệm cái gì cả. Trên thế giới này, cho dù ở thế giới này hay bất kỳ đâu, chỉ luôn có hai loại thực tại: một loại có thể kinh nghiệm một đối tượng và loại khác không thể kinh nghiệm được gì. Và nếu chỉ có các thực tại không thể kinh nghiệm được gì thì sẽ không hề có rắc rối.

Bây giờ chúng ta đang bàn về hai loại thực tại tuyệt đối: một cái không thể kinh nghiệm (như cái cứng,…) và cái khác thì rất khác biệt, không hình khối, không mùi vị, nhưng bất cứ khi nào nó sinh khởi, nó đều kinh nghiệm một đối tượng. Vậy, khi bạn nói về bất cứ cái gì, phải rất rõ ràng. Đừng chỉ gọi là “nó” mà không biết nó là cái gì. Câu hỏi đầu tiên là: Cái gì được sinh ra?

Trả lời: Tâm ạ.

Achaan: Tâm có thể kinh nghiệm được cái gì không?

Trả lời: Không ạ.

Achaan: Vậy, từ khi sinh ra, không hề có kinh nghiệm nào ư? Hay là…

Trả lời: Cái chứa đựng trong nó thì  kinh nghiệm nhiều thứ.

Achaan:  Có hai loại thực tại khác nhau: một cái không thể kinh nghiệm bất cứ cái gì từ khi sinh ra và một cái có thể kinh nghiệm từ khi sinh ra. Không chỉ có thân mà còn phải có một thực tại khác kinh nghiệm đối tượng từ khi sinh ra. Không có nó thì thân chỉ là một cơ thể chết, không có cái có thể kinh nghiệm (cái thấy, cái nghe, suy nghĩ,…) thì chỉ là một xác chết mà thôi. Nhưng bất cứ  khi nào cái có thể kinh nghiệm một đối tượng sinh khởi, khi đó có cuộc sống. Và bất cứ khi nào nó sinh khởi bởi các nhân duyên khác nhau thì có những con người khác nhau và các cuộc đời khác nhau trên thế giới. Một số là con người, số khác không phải là con người, sự khác nhau là do đâu? Là do nhân duyên. Ngay cả cái được kinh nghiệm ở khoảnh khắc đầu tiên của một kiếp sống đã khác biệt rồi. Bất cứ cái gì sinh khởi, nó có thể tồn tại lâu được không? Trong một khoảnh khắc vô cùng ngắn ngủi!

Trả lời: Một số đối tượng như suy nghĩ chẳng hạn chỉ tồn tại trong một giây, có thể rất ngắn hơn thế nữa, và rồi diệt mất. Trong thế giới tương đối, có một số thứ tồn tại lâu hơn, nhưng trên thực tế, nếu chúng ta xem xét kỹ, chúng diễn ra rất nhanh, ngay cả khi muốn diễn đạt suy nghĩ thì đó lại là suy nghĩ khác, bởi vì không có sự khác biệt giữa suy nghĩ và từ ngữ. Bản thân suy nghĩ là từ ngữ. Vì vậy sự khác biệt chỉ là về lượng mà thôi.

Achaan: Cái mà bạn nói là « tồn tại lâu hơn » là cái gì?

Trả lời: Trên thực tế, ký ức làm cho chúng có vẻ tồn tại lâu hơn, bởi vì nếu tôi quan sát kỹ, thế giới là một suy nghĩ. Trên thực tế, cảm giác về sự liên tục là do ký ức của chúng ta. Nếu không có ký ức, lâu hơn hay nhanh hơn chỉ là thời gian…

Achaan: Tôi muốn hỏi lại, cái gì tồn tại lâu hơn?

Trả lời: Cái tồn tại lâu hơn chỉ là ký ức. Chúng ta cảm thấy rằng cái bàn này hiện diện… Theo khoa học, nhận thức chỉ là tương đối. Chúng ta có thể lấy ví dụ về con ốc sên và con người. Từ đây tới kia, khi đưa tay với tới cái chai, nhận thức của con người có thể nhìn thấy tiến trình ấy, nhưng con ốc sên thì không thể, đối với con ốc sên, không có gì xảy ra trong thời gian ấy.

Achaan: Con ốc sên là gì?

Trả lời: Chỉ là một suy nghĩ

Achaan: Từ cái gì? (Không có trả lời)… Hẳn phải có một khoảnh khắc của cái thấy mà từ đó ta mới cho đó là con ốc sên? (Trả lời: Đúng vậy), vậy chắc chắn phải có cái thấy và cái được thấy. Và nếu cái được thấy không có hình dạng, liệu bạn có thể gọi nó là con ốc sên hay không phải là con ốc sên không? (Trả lời: Không ạ). Vậy phải có cái thấy, nó không phải là bạn, nó do nhân duyên, nó diệt đi và được tiếp nối bởi suy nghĩ. Suy nghĩ không phải là cái thấy. Trong mọi khoảnh khắc hiện giờ luôn có cái thấy và suy nghĩ, cái nghe và suy nghĩ, phải vậy không? Một con ốc sên được nhìn thấy chỉ do có sự ghi nhớ về hình dạng của nó là như thế này hay thế kia, ta cho nó là con ốc sên. Vậy chúng ta không cần phải nghĩ về cách con ốc sên đi như thế nào,  vận động ra sao mà trước tiên nên hiểu thực chất con sên là gì . Ai có thể hiểu bất cứ cái gì ngay từ khi sinh ra? Theo nghĩa chân đế, cái là con ốc sên chỉ là thực tại không thể kinh nghiệm bất cứ cái gì và thực tại có thể kinh nghiệm. Nếu chỉ có hình khối của con ốc sên, mà không có cái có thể kinh nghiệm này sẽ không có sự sống của con ốc sên. Vậy các thực tại tuyệt đối chỉ có hai loại: Đó là cái có thể kinh nghiệm và cái không thể kinh nghiệm. Vậy cái gì được sinh ra, theo nghĩa tuyệt đối?

Trả lời: Thực tại không kinh nghiệm cái gì cả thì không được sinh ra, chỉ có thực tại kinh nghiệm cái gì đó mới sinh ra. Thực tại không thể kinh nghiệm cái gì thì được tạo bởi nhiều yếu tố khác nhau.

Achaan: Nếu chúng ta không dùng từ “sinh ra”, chúng ta có thể dùng từ “sinh khởi”. Điều này có thể giải đáp mọi câu hỏi và giúp chúng ta ngày càng hiểu hơn về thực tại có thể kinh nghiệm, bởi vì không chỉ có một loại mà có nhiều loại thực tại có thể kinh nghiệm một đối tượng, và cũng có nhiều loại thực tại không thể kinh nghiệm, như nhãn căn và nhãn căn thì không phải là nhĩ căn, như đặc tính cứng cũng không phải là đặc tính nóng.

Người phiên dịch: Bà vừa nói đến hai loại thực tại, một cái không kinh nghiệm cái gì cả và một cái có thể kinh nghiệm cái gì đó. Theo như anh ấy hiểu, cái được sinh ra chỉ là cái mà có thể kinh nghiệm cái gì đó, còn đối với thực tại không thể kinh nghiệm, nó luôn có ở đó, phải vậy không ạ?

Achaan: Bạn muốn nói gì khi nói “luôn có ở đó”?

Trả lời: Có nghĩa là mặc dù hình thái có thể thay đổi, nhưng trên thực tế, đó chỉ là sự chuyển đổi trạng thái, chẳng hạn, từ nước có thể trở thành bánh bích quy và vân vân. Đối với thực tại có thể kinh nghiệm cái gì đó, như suy nghĩ chẳng hạn, đôi khi chúng ta có thể nghĩ về buổi thảo luận này, đôi khi chúng ta nghĩ về những thứ khác…

Achaan: Đó có phải là điều mà Đức Phật biết không?

Trả lời: Tôi không biết

Achaan: Vậy hãy nghiên cứu Giáo pháp đi, để xem Đức Phật biết giống như bạn nghĩ hay Ngài biết thế nào về các thực tại? Mắt là một thực tại không thể kinh nghiệm cái gì cả, có đúng không?

Trả lời: Nhãn căn vật lý thì không kinh nghiệm cái gì cả.

Achaan: Nó có thay đổi không? (Trả lời: Có ạ), chẳng hạn từ khi bạn còn là một đứa bé và bây giờ?

Trả lời: Mắt được tạo thành từ các dưỡng chất và các yếu tố khác nhau

Achaan: Có các yếu tố nào trong đó?

Trả lời: Chẳng hạn như hydro, các-bon,…

Achaan: Nó có thể chạm vào được không?

Câu hỏi: Ý bà là gì khi nói “chạm vào”?

Achaan: Như thế này này, chạm vào, bằng thân căn của bạn. Bạn có đang chạm vào cái gì đó hiện giờ không?

Người phiên dịch: Bằng tay, anh ấy có thể chạm vào mắt.

Achaan: Với thức ăn thì sao? Và còn cái ở bên trong thân? Bạn có đang chạm vào không? Bạn có đang chạm vào các neutron, các-bon được không? Hay chạm vào cái gì?

Trả lời: Khi Bà sử dụng từ “thực tại tuyệt đối”, bà không thể thực sự nói rằng nó là tuyệt đối, bởi vì, chẳng hạn: cái này cứng, khi Bà chạm vào, nhưng nó vẫn được tạo bởi nhiều yếu tố khác nhau.

Achaan: Những yếu tố nào?

Trả lời: Theo khoa học…

Achaan: Không, hãy nói theo sự thực…

Trả lời: Vâng, quả là chỉ có đặc tính cứng.

Achaan:  Chỉ có đặc tính cứng đúng không? Vậy đặc tính cứng là một thực tại không thể kinh nghiệm cái gì cả. Và câu hỏi đặt ra là, tại sao chúng ta lại nói về cái cứng? Câu trả lời là: bởi vì có cái cứng được kinh nghiệm. Khi không hiểu về cái cứng, chúng ta sẽ coi cái cứng là thân của tôi, nhưng trên thực tế, thực tại có thể được chạm vào ấy chỉ có thể là cái cứng, cái mềm, nóng, lạnh, sự chuyển động hay co dãn, chỉ vậy thôi. Cho dù bạn nghĩ về neutron, các-bon, hay bất cứ cái gì do người khác dạy, nhưng sự thực vẫn là sự thực, chân lý vẫn là chân lý. Bởi vì thân được tạo bởi nhiều loại sắc pháp khác nhau, chẳng hạn, có nhãn căn ở đây, không hề được thấy, không ai có thể nhìn thấy nó. Chỉ có đối tượng thị giác là cái được thấy, do vậy chúng ta đang bàn về sắc pháp không thể nhìn thấy hay thực tại không thể nhìn thấy, giống như cái có thể kinh nghiệm, cái có thể cảm nhận hay ghi nhớ, hay như đặc tính cứng hoặc mềm. Đó là những thực tại không thể nhìn thấy được trong số các thực tại, chỉ có một loại thực tại có thể được thấy, nó là cái được thấy hiện giờ, đó là tất cả. Nếu bạn nghĩ về cái gì đó khác, đó chỉ là suy nghĩ, không phải là cái thấy, và bạn luôn cho rằng đó là “tôi” từ khi sinh ra, không hề biết rằng, chúng thực chất chỉ là các thực tại hữu vi, chúng sinh khởi do nhân duyên, không được ai biết cả – ngoại trừ trí tuệ (panna) ở mức độ phát triển. Và người đầu tiên biết được chính là Đức Phật, Ngài đã giảng cho những ai lắng nghe Ngài một cách tường tận, suy xét để hiểu sự thật của cuộc sống, từ khoảnh khắc này đến khoảnh khắc khác là vô ngã, không có ai cả, chỉ là các thực tại khác nhau diễn ra trong một ngày, một kiếp, cho dù ở kiếp này, kiếp quá khứ hay kiếp vị lai. Cái thấy chỉ thấy, cái nghe chỉ nghe, vô cùng tạm bợ, bởi vì chúng do nhân duyên tạo nên để thấy, chỉ trong một khoảnh khắc và được tiếp nối bởi các khoảnh khắc kinh nghiệm khác về cùng một đối tượng, nhưng không còn là cái thấy nữa, mà là thích hay không thích đối tượng và vân vân. Ngài đã dạy rất chi tiết về hai loại thực tại chính. Một cái có chức năng kinh nghiệm một đối tượng hiện giờ, đi kèm với các tâm sở, các tâm sở này không có chức năng thấy hay nghe, nhưng là cảm thọ hay ghi nhớ, thích hay không thích. Có rất nhiều loại thực tại có thể kinh nghiệm một đối tượng. Và loại thực tại chính được gọi là citta (tâm), vinnana (thức) hay mano (ý) hay một cái tên khác tùy theo nhân duyên cho nó sinh khởi. Chẳng hạn như cái thấy, cái tạo duyên cho nó sinh khởi phải là nhãn căn, đối tượng thị giác – cái in dấu lên nhãn căn và cả thực tại là cái thấy sinh khởi từ những nhân duyên này, nhưng yếu tố chủ chốt là nghiệp, những hành động đã làm trong quá khứ hoặc là thiện hoặc là bất thiện. Và bây giờ đó là kết quả của những hành động trong quá khứ, quả của nghiệp, tại khoảnh khắc của cái thấy, cái nghe và v.v…Bởi vì chúng ta thường nói về nhân và quả, nhưng chúng ta không thực sự biết khi nào là nhân, khi nào là quả. Đức phật đã dạy chúng ta về tất cả các khoảnh khắc của cuộc sống, về khoảnh khắc này, hay về bất kỳ cái gì xuất hiện. Chẳng hạn, cái gì được sinh ra?, không chỉ là cái không thể kinh nghiệm thực tại mà chắc chắn phải có cả cái có thể kinh nghiệm thực tại. Nếu không sẽ không có cuộc sống, không có cõi người, cõi thú hay bất cứ gì khác… Cái chỉ sinh khởi trong một khoảnh khắc và được gọi là tâm tái tục (patisandhi citta) có chức năng là tiếp nối tâm tử của kiếp sống trước, không có gì có thể sinh khởi sau đó, chỉ có khoảnh khắc của tâm tái tục được tạo duyên bởi nghiệp. Đó là lý do vì sao mọi người khác nhau, chúng ta không thể lựa chọn cha mẹ cho mình hay những gì sẽ xảy ra trong cuộc đời, bởi vì luôn có nhân duyên cho từng khoảnh khắc sinh khởi, cho dù nó là thực tại có thể kinh nghiệm một đối tượng hay là cái không thể kinh nghiệm một đối tượng. Chẳng hạn, ngay cả nhà khoa học cũng không thể tạo ra nhãn căn, bởi vì nó được tạo duyên bởi nghiệp. Đó là lý do vì sao một số người sinh ra đã bị mù, do nghiệp bất thiện tạo duyên cho sự khiếm khuyết đôi mắt, nhưng vẫn có những cái khác, như tai chẳng hạn. Nhĩ căn cũng được tạo duyên bởi nghiệp. Vậy nhãn căn, nghĩ căn, thiệt căn, tỉ căn và thân căn là các sắc pháp đặc biệt, nó khác với các loại sắc pháp khác bởi vì nó có thể tạo duyên cho cái thấy, cái nghe, cái nếm, cái ngửi, sự xúc chạm và cảm thọ sinh khởi. Vì vậy Giáo lý của Đức Phật có thể giải đáp mọi câu hỏi, theo nghĩa tuyệt đối.

Câu hỏi: Thưa Achaan, các hành động của Bà còn có thể tạo nghiệp hay không?

Achaan: Đó là lý do vì sao chúng ta cần phải học Giáo lý một cách thật kỹ lưỡng, nếu không khi chúng ta nghe được một từ, ta sẽ phát triển các ý niệm của riêng mình và nghĩ nhiều về nó. Vì vậy, hãy nói về các thực tại tuyệt đối, cái có thể kinh nghiệm một đối tượng. Không chỉ có cái thấy, cái nghe và suy nghĩ. Các thực tại tinh thần khác có thể kinh nghiệm và cùng sinh khởi với citta để đảm nhiệm chức năng kinh nghiệm một đối tượng. Tôi muốn sử dụng một số thuật ngữ Pali như: thực tại có chức năng kinh nghiệm thì được gọi là “citta”, bởi vì Đức Phật dạy bằng tiếng Magadhi cho những người dân xứ Magadha (Ma Kiệt Đà). Mọi người đều học Giáo lý bằng ngôn ngữ của mình. Mặc dù tôi học Giáo pháp bằng tiếng Thái nhưng tôi cũng cần biết ý nghĩa của từ đó trong tiếng Pali, để không bị hiểu sai ý nghĩa của từ đó. Vậy là có từ “citta”, một từ rất ngắn, citta, tiếng Pali, ý nghĩa của nó là có chức năng kinh nghiệm một đối tượng. Nó không thể nhớ, không thể thích hay không thích, bởi vì mỗi một thực tại đều có đặc tính, chức năng, biểu hiện và cận nhân riêng của nó, từng cái một. Đó là citta, thực tại có chức năng kinh nghiệm một đối tượng, nó sinh rồi diệt trong một khoảnh khắc cực kỳ ngắn ngủi, một cách liên tiếp, từ khi sinh ra cho đến nay, không ai biết về nó, bởi vì có rất nhiều loại citta khác nhau như cái thấy, cái thấy cũng không phải là cái nghe, suy nghĩ cũng không phải cái thấy. Mỗi khoảnh khắc đều khác biệt, ở nhân duyên khiến nó sinh khởi, và ở những yếu tố sinh cùng với citta rồi lại diệt theo citta, cùng kinh nghiệm một đối tượng với citta, mà tiếng Pali gọi là cetasika.Cetasika sinh khởi cùng với citta, không bao giờ tách biệt, bởi chúng là các yếu tố tinh thần hay thực tại. Chúng ta có thể nói rằng citta kinh nghiệm một đối tượng, nhưng có một cetasika  (tưởng) thì ghi nhớ hay đánh dấu đối tượng theo khái niệm, nhờ đó sau này mới có sự nhận biết hay cho cái đó là cái cốc chẳng hạn;  Nếu không có sự ghi nhớ này của tưởng, ta sẽ không thể chủ định cầm cái này hay cái kia vì khi ấy mọi thứ sẽ chỉ hoàn toàn mang tính ngẫu nhiên. Nhưng ta có thể làm được điều đó bởi có các citta và cetasika (đảm nhận chức năng của mình), từ lần này đến lần khác. Và khi một citta sinh khởi, có ít nhất 7 cetasikas kèm theo. Đó là lý do vì sao không thể có cái ngã hay người nào cả. Chính do nhân duyên mà các thực tại như thế này hay thế kia được sinh ra, rồi chúng diệt đi ngay, không hề được hay biết, hết lần này đến lần khác. Chẳng hạn bây giờ không chỉ có cái thấy mà còn có cả suy nghĩ nữa.

Câu hỏi: Tôi xin hỏi một câu về tính hữu ích của cái hiểu lý thuyết hay việc nghiên cứu lý thuyết. Điều đó là thực là cần thiết hay không, hay đôi khi, nó lại là trở ngại cho cái hiểu, hay kinh nghiệm trực tiếp về các thực tại? Chẳng hạn, ai đó có thể nói những lời dạy như Achaan, nhưng chúng vẫn khác nhau. Vậy ý kiến của Bà về việc này như thế nào, có cần phải nghiên cứu lý thuyết, hay nó có thể là một trở ngại?

Achaan: Kinh nghiệm trực tiếp là gì?

Trả lời: Ý tôi là cái biết tự nó biết, không thông qua ngôn từ nào cả. Tất cả những gì chúng ta biết đều là cái hiểu về mặt lý thuyết, thông qua ngôn từ. Vậy cái mà tôi muốn nói đến là cái thấy trực tiếp, cái nhận thức trực tiếp tự nó nhân thức mà không thông qua cái gì cả.

Achaan: Cái hiểu về mặt lý thuyết biết cái gì? Nó hiểu cái gì?

Trả lời: Nó không hiểu gì cả.

Achaan: Vậy, kinh nghiệm trực tiếp không kinh nghiệm gì cả…

Trả lời: Trên thực tế, tất cả những gì chúng ta biết đều chỉ là đối tượng

Achaan: Có hai loại thực tại, không có chúng ta. Cái mà chúng ta coi là “tôi” phải là thực tại thấy hay nghe hay suy nghĩ… Đó là cái hiểu lý thuyết, bởi vì chưa có cái hiểu trực tiếp sự sinh diệt của bất kỳ thực tại nào. Vậy kinh nghiệm trực tiếp hay cái hiểu trực tiếp phải là cái hiểu về những gì đang xuất hiện bây giờ, nó có thể tạo duyên cho khoảnh khắc không chỉ hiểu ngôn từ về cái thấy và cái nghe, mà là khoảnh khắc hiểu cái thấy, nó sinh rồi diệt. Đó là cái hiểu trực tiếp. Không có cái hiểu lý thuyết, sẽ không bao giờ có nhân duyên cho cái hiểu trực tiếp sinh khởi.

Trả lời: Nhưng về cơ bản, tất cả các Giáo lý đều bảo ta: dừng lại đi, chỉ thấy thôi.

Achaan: Không, không có ai có thể dừng được cái gì cả.

Trả lời: Khi tôi nói dừng lại, có nghĩa là dừng suy nghĩ lại, bởi vì chúng ta thường hành động trong suy nghĩ.

Achaan: Không, ngay cả suy nghĩ cũng do nhân duyên.

Sarah: Đó chính là vô minh, cho rằng chúng ta có thể đi theo hay chấm dứt làm việc gì. Lý do mà Achaan đã bắt đầu bằng việc hỏi cuộc sống là gì, hay cái gì được sinh ra là để giúp ta hiểu hơn về cuộc sống là gì ngay tại khoảnh khắc này, và nhờ vậy, dần dần sẽ có hiểu biết rằng cuộc sống là một khoảnh khắc, chỉ là citta, cetasika và rupas, những thực tại có thể kinh nghiệm một đối tượng và những thực tại không thể kinh nghiệm cái gì cả. Vậy trên thực tế, cuộc sống ngay tại khoảnh khắc này chỉ là một khoảnh khắc của cái thấy, được tiếp nối bởi khoảnh khắc của suy nghĩ, rồi có tất cả các ý niệm về con ốc sên, khoa học, sự im lặng, việc ngăn chặn… có thể nhận ra rằng, tất cả những cái đó chỉ là ý niệm hay suy nghĩ mà thôi. Nhưng thực tại chỉ là cái thấy – nó thấy đối tượng thị giác, được tiếp nối bởi suy nghĩ về các ý niệm. Thông thường, chúng ta bị đắm chìm vào thế giới các ý niệm, vì vậy mục đích của Giáo lý là đến gần hơn với cái hiểu về các thực tại thực sự: các citta, cetasika, rupa, một cái xuất hiện một lần, tại chính khoảnh khắc này. Dường như đó chỉ là lý thuyết. Nhưng cần có cái hiểu về mặt lý thuyết rằng, chỉ có các citta, cetasika và rupa khác nhau, không có cái ngã nào ở bất kỳ đâu, không có ai có thể làm bất cứ điều gì, không hề có cái gọi là sự yên lặng, luôn có một citta sinh khởi cái này tiếp nối cái kia, trong một khoảnh khắc rất ngắn ngủi, từ khoảnh khắc đầu tiên của kiếp sống –patisandhi citta, sẽ luôn chỉ có một citta, sinh rồi diệt, kinh nghiệm một đối tượng. Vì vậy chúng ta phải nghe nhiều về những thực tại này và ngày càng đến gần hơn với cái hiểu chính khoảnh khắc này để từ bỏ ý niệm về ngã – người có thể làm hay thấy cái gì, hay các ý niệm về sự im lặng, con ốc sên…., đó chỉ là các ý niệm. Mục đích là để hiểu các thực tại, không phải là các ý niệm.

Trả lời: Tôi hoàn toàn hiểu điều Bà nói, nhưng có cái gì đó rất khác biệt giữa Bà và tôi.

Achaan: Chắc chắn là như vậy, bởi vì đó đó là lời dạy của Đức Phật, không phải là ai khác.

Câu hỏi: Khi được nghe các vị thầy giảng, tôi cảm thấy rất an tịnh và yên bình. Nhưng ngay khi tôi đi ra ngoài, nếu tôi thấy một cô gái đẹp, ngay lập tức tôi nghĩ “Ồ, cô ấy thật đẹp!”, và tham ái sinh khởi. Lý do của việc này là gì ạ? Tại sao lại như vậy ạ?

Sarah: Sự thực thì câu trả lời rất đơn giản, đó là do nhân duyên. Các thực tại khác nhau mà chúng ta vừa bàn đến như citta, cetasika và rupas sinh khởi nhờ có nhân duyên phù hợp và rồi diệt đi ngay. Giống như bây giờ, đôi khi, có nhân duyên cho sự suy xét chân chánh (yoniso manasikara), nhưng đôi khi lại suy xét thiếu không chân chánh, đôi khi có nhân duyên cho tâm từ và sự thân thiện, nhưng đôi khi lại có sự giận dữ, do các khuynh hướng khác nhau được tích lũy từ rất rất lâu rồi, đó là lý do vì sao chúng ta không bao giờ biết được cái gì sẽ sinh khởi ở bất kỳ thời điểm nào. Chỉ cần nhớ một từ: Vô ngã, có nghĩa là không có ai có thể kiểm soát được. Không có “chúng ta”, người có thể kiểm soát được cái gì. Chỉ có các citta, cetasika, rupa, không có “chúng ta”, chỉ là các pháp hữu vi mà thôi.

Câu hỏi: Vậy, chúng ta hãy để mặc mọi thứ?

Achaan: “Ai” để mặc? “Ai” có thể để được? Nó đã sinh khởi. Ngay cả suy nghĩ như vậy cũng đã do nhân duyên tạo ra rồi. Bất kỳ cái gì sinh khởi đều do nhân duyên.

Câu hỏi: Phải chăng có một số suy nghĩ tốt hơn suy nghĩ khác? Có gì cần phải học không ạ?

Achaan: Hãy lắng nghe một cách chân chánh, suy xét môt cách chân chánh, sự thực là sự thực. Bạn không thể thay đổi sự thực. Đó là một thế giới mới phải không? Một thế giới bị che lấp được tìm thấy? Không phải như trước kia, khi thế giới của sự thực hay thực tại tuyệt đối bị che lấp bởi vô minh và dính mắc, không chỉ trong kiếp sống này, mà từ vô lượng kiếp. Vậy làm thế nào có thể tận diệt vô minh và tham ái một cách nhanh chóng hay ngay lập tức được, chỉ bằng việc làm cái gì đó mà không có chút hiểu biết nào về các thực tại hiện giờ, về sự vô ngã, từng chút một ư? Ý niệm về ngã bám rễ rất sâu dày, nên nó không thể bị nhổ bỏ chỉ bằng cái hiểu lý thuyết, đó là sự khác nhau giữa cái hiểu lý thuyết và cái hiểu trực tiếp. Không có cái hiểu lý thuyết, sẽ không bao giờ có nhân duyên cho cái hiểu trực tiếp, bởi vì cái làm được điều ấy không phải là “bạn”.

Câu hỏi: Vị thánh Bất Lai (bậc Thánh thứ ba, A na hàm) được cho là đã tận diệt được tà kiến nhưng vẫn còn có ngã mạn (mana). Nhưng nhiều người thắc mắc rằng, nếu không có ý niệm về ngã thì làm sao còn có thể có ngã mạn? Vậy mong Achaan giải thích cho chúng tôi ditthi là gì và mana là gì?

Achaan: Có ba loại hay ba khía cạnh về “tôi”: “tôi” với sự dính mắc; “tôi với tà kiến, khác với “tôi” với sự dính mắc, và “tôi” với ngã mạn, mana. Không ai có thể ngăn chặn được ngã mạn, vì ngã mạn cũng sinh khởi do nhân duyên Khi có vô minh (avija), cho dù là rất vi tế, nó vẫn có thể tạo duyên cho ý niệm về “tôi” với ngã mạn, nhưng không còn có tà kiến – micha ditthi, nhưng vẫn còn có sự dính mắc. Đó là lý do vì sao avija và dính mắc phải được tận diệt, nếu không sẽ  không bao giờ trở thành vị a la hán được, sẽ vẫn còn có ngã mạn nếu vẫn còn có vô minh và dính mắc. Tà kiến được tận diệt với tâm quả dự lưu.

Có nhiều mức độ của các loại bất thiện pháp, các phiền não, như những loại rất vi tế mà không thể được biết đến trong cuộc sống hàng ngày, nhưng vẫn có nó… Chẳng hạn, bạn nghĩ rằng “ai làm ra cái này? nó ngon hay không ngon?” (Achaan chỉ vào đĩa bánh trên bàn), nó trông như thế nào? Đẹp hay không đẹp? Những câu hỏi như thế đến từ ý niệm về “ai” và khi ấy thì “tôi” tốt hơn. Thông thường, mọi người có thể biết những phiền não thô tháo, nhưng không biết đến các phiền não vi tế, như người nào đó tự hào về lời nói của mình được người khác biết đến, nó cho thấy có cái “tôi” hay ngã mạn tại khoảnh khắc đó. Nhưng ngay cả những phiền não như vậy, ai có thể biết được? Chỉ có panna mới có thể thấy sự khác biệt mà thôi.

Câu hỏi: Vậy đối với vị a la hán, không còn có ý niệm về “tôi làm cái này”… và loại suy nghĩ như vậy hay sao?

Achaan: Bởi vì trong tâm của người không phải là a la hán, luôn có ý niệm thích hay không thích. Bạn có thể nghĩ rằng “lẽ ra có thể ngon hơn” khi bạn nếm món ăn, phải không?

Câu hỏi: Nhưng câu hỏi là về vị a la hán…

Achaan:  Chúng ta có thể nói về các mức độ ngã mạn khác nhau có thể nhận biết được trong cuộc sống hàng ngày, hay cả về những mức độ không thể được biết đến. Khi đặc tính của  một thực tại chưa được biết đến, liệu có thể tận diệt được nó không? Chẳng hạn, nếu đặc tính của tà kiến cho thân là tự ngã không xuất hiện, liệu có thể xóa bỏ việc cho nó là tự ngã không, từng chút một? Chẳng hạn, đây là cái cứng và bạn không cho nó là “tôi” hay “của tôi”, nhưng cái cứng vẫn ở đó. Ngay cả khi nó xuất hiện, vẫn có ý niệm về bàn tay hay cánh tay của tôi. Vì vậy chỉ khi nào nó xuất hiện, nó mới trở thành đối tượng của cái hiểu ngày một tốt hơn để thấy rằng, nó không phải là cái gì khác, chỉ là yếu tố của thực tại mà không ai có thể thay đổi được. Chẳng hạn, có cái thấy hiện giờ. Tại khoảnh khắc có cái hiểu trực nhận rằng nó không phải là ai cả, chắc chắn không có cái gì khác ngoài nó ra, chỉ có cái thấy, không có thế giới, không có cái nghe, không có mắt hay đầu của tôi, nếu không thì vẫn có ý niệm “tôi” nhìn. Và đó chính là ý nghĩa của cái hiểu trực tiếp về thực tại, không chỉ là cái hiểu về mặt lý thuyết. Không có hiểu biết ngay từ khoảnh khắc này, làm sao có thể tạo duyên cho cái hiểu về cái thấy như nó là, không có ai ở đó, không có hình dáng, không gì cả, chỉ là cái kinh nghiệm mà thôi. Khi ấy, ta  mới hiểu được sự vĩ đại của  trí tuệ của Bậc Chánh đẳng giác. Nếu không chúng ta có thể nghĩ rằng trí tuệ của chúng ta hay trí tuệ của Ngài không khác nhau là mấy. Trên thực tế, đó là sự khác biệt như trời và đất. Khi nghiên cứu và hiểu những gì Ngài dạy, chúng ta sẽ dần hiểu Ngài là bậc Toàn Giác, khi đó chúng ta mới bắt đầu hiểu ý nghĩa của việc quy y Phật, Pháp và Tăng.

Sarah: Và chúng ta có thể nghĩ rằng không nên có dính mắc khi chúng ta rời khỏi căn phòng này, hay không nên có tà kiến, nhưng đó là suy nghĩ sai lầm, bởi vì đó là các pháp hữu vi, chúng cần phải được biết đến khi chúng sinh khởi, không cần phải nghĩ rằng không nên có tà kiến, dính mắc hay ngã mạn. Mục đích của Giáo lý là hiểu về các thực tại, không cố gắng kiểm soát hay ngăn chặn cái gì mà chỉ hiểu những gì do duyên khởi.

Câu hỏi: Khao khát khi một người đàn ông gặp người phụ nữ….

Betty: Đó là chức năng của các cetasika, mọi cetasika đều sinh khởi cùng với citta. Có nhân duyên khiến cho chúng sinh khởi, không có nhân duyên sẽ không có gì diễn ra. Tại khoảnh khắc này, có thể có tham ái, khoảnh khắc khác lại có cái gì khác. Như Sarah vừa nói, những thực tại này là do duyên khởi, điều quan trọng là hiểu về chúng khi chúng sinh khởi. Không có ai có thể kiểm soát được, chỉ chấp nhận sự thực rằng chúng đang sinh khởi. Chẳng hạn, tôi có thể  ngồi đây và có tâm sân về cái gì đó sinh khởi. Nhưng nó là như vậy. Chồng tôi luôn nói với tôi: “Bà đã đi học Giáo pháp nhiều năm rồi, tại sao bà vẫn còn sân vậy?” Và tôi nói với ông ấy: “Bởi vì có nhân duyên cho sự giận dữ sinh khởi”. Ông ấy nói: “Thế học Giáo pháp thì có gì tốt, nếu vẫn còn có nhân duyên cho sự giận dữ sinh khởi?”, và tôi nói: “Bởi vì đó là một tiến trình dài lâu và mất nhiều thời gian, nếu có thêm hiểu biết, có thể sẽ có nhân duyên để sân hận sinh khởi ít dần, và khi hiểu biết sinh khởi thường xuyên hơn, dần dần sẽ có thể loại bỏ được các phiền não, sân hận và các loại tâm bất thiện khác…”

Câu hỏi: Tôi vừa được nghe là “cái nghe chỉ nghe, cái thấy chỉ thấy,…”, vậy thì sao ạ? Tôi muốn học trí tuệ của Đức Phật, tôi nên biết đúng đắn về thực tại, điều đó sẽ giúp tôi có hiểu biết để hành xử đứng trong cuộc sống. Cái nghe chỉ nghe, cái thấy chỉ thấy, cái biết chỉ biết, vậy thì sao?

Betty: Như tôi vừa giải thích, có nhân duyên cho sự giận dữ và bất kỳ cái gì sinh khởi, nhưng khi được học Giáo pháp, suy xét kỹ lưỡng về những gì được học, điều đó sẽ tạo nhân duyên cho hiểu biết sinh khởi dần dần, dần dần thôi. Càng có thêm hiểu biết sinh khởi, sẽ càng có tiến trình diệt bỏ dính mắc khỏi các phiền não tạo ra mọi vấn đề trong cuộc sống của chúng ta, sự giận dữ và bất cứ cái gì khác… Làm sao chúng ta có thể xóa bỏ được cái gì đó mà không có hiểu biết về nó? Bạn đã hỏi là để làm gì, và câu trả lời là như vậy đấy!

Câu hỏi: Nhưng cuộc sống quá ngắn ngủi, chúng ta cần hành động. Chẳng hạn, khi tôi thấy một tai nạn trên đường phố, tôi cần phải hành động. Vậy đối với tôi “cái thấy chỉ thấy” nghe có vẻ thực sự ngớ ngẩn. Cuộc sống quá ngắn ngủi và chúng ta cần phải hành động.

Achaan: Có cái thấy, vậy thì sao, có cái nghe, vậy thì sao? Tất cả mọi thứ, “vậy thì sao”? Không hề có hiểu biết. Khi không có hiểu biết, sẽ có sự dính mắc, tiếp tục và tiếp tục.

Câu hỏi: Thấy, nghe để hiểu, làm thế nào để rút ngắn khoảng cách đó?

Achaan: Càng có thêm hiểu biết sẽ càng bớt ý niệm về ngã. Bởi vì các yếu tố và các thực tại sinh rồi diệt do nhân duyên, ngay khi một khoảnh khắc này diệt đi, một khoảnh khắc sau sẽ tiếp nối. Không hề có hiểu biết rằng không có cái ngã hay người nào có thể làm bất cứ việc gì. Vậy sẽ sống với hiểu biết hay vô minh? Khi cơn sân sinh khởi, cái theo nó là vô minh hay hiểu biết, điều đó còn tùy, nhưng cái có thể được biết là sự thực, bất kỳ cái gì là thực đều có thể được biết từ cái hiểu lý thuyết đến cái hiểu trực tiếp.

Câu hỏi: Vấn đề của tôi là, khi tôi giận dữ thì nó đã xảy ra rồi, tôi đã hành động trước khi tôi biết về nó. Tôi muốn biết cơn giận trước khi nó sinh khởi. Liệu tôi có thể làm như vậy được không?

Jon: Bạn muốn ngăn chặn nó, phải vậy không?

Trả lời: Tôi muốn nhận ra nó trước.

Achaan: Bạn muốn nói rằng bạn có thể kiểm soát được, như vậy đúng hay sai? Liệu có thể kiểm soát được các thực tại, cái sinh và diệt trong một khoảnh khắc cực ngắn ngủi được không? Đừng nghĩ về việc kiểm soát nữa.

Trả lời: Tôi không nghĩ về việc kiểm soát. Tôi chỉ muốn nhận ra nó trước khi nó sinh khởi thôi.

Achaan: Bạn có muốn bay không?

Betty: Nếu không có cái ngã nào, vậy ai có thể biết cái gì trước? Không thể biết được trước. Nếu bạn nghĩ rằng “nếu tôi có thể biết trước, tôi có thể chuẩn bị cho nó”, bạn đang thực sự suy nghĩ với ý niệm về ngã – người có thể làm như vậy, bởi vì không thể biết trước được cái gì sẽ sinh khởi.